Ông viết cho ai? Hơn ba mươi năm lẻ – từ khi tôi trở thành nhà văn – đây là câu hỏi tôi nghe nhiều nhất, từ cả hai giới ký giả và độc giả. Động cơ của câu hỏi này tùy theo thời điểm và nơi chốn, cũng như mức độ tò mò, nhưng tất cả đều có chung một giọng nghi ngờ khinh khỉnh.
Vào giữa thập niên bảy mươi, khi tôi quyết định trở thành người viết văn, câu hỏi này phản ảnh một quan điểm khá phổ thông, nghệ thuật và văn chương là thứ xa xỉ mà một quốc gia nghèo nàn, không nằm trong cộng đồng Tây phương, đang gắng gượng gia nhập thời hiện đại, không đủ sức trang trải. Cũng có người đề nghị “một người có học vấn và văn hóa như ông” có thể phục vụ tổ quốc hữu hiệu hơn bằng cách làm bác sĩ để chống bệnh dịch hay làm kỹ sư để xây dựng cầu. (Jean-Paul Sartre đã củng cố quan niệm này vào đầu thập niên bảy mươi khi ông tuyên bố ông chẳng tham gia chuyện văn chương nếu ông có thể làm một nhà trí thức đấu tranh dành độc lập cho xứ Biafra.)
Về sau, những người nêu các câu hỏi này thường chỉ cố tìm hiểu là tôi hy vọng thành phần nào trong xã hội sẽ đọc và yêu thích tác phẩm của tôi. Tôi biết những câu hỏi này rất “nguy hiểm”, bởi vì nếu tôi không trả lời là, “tôi viết cho những người nghèo khổ nhất và kém may mắn nhất trong xã hội!” tôi sẽ bị cáo buộc là bảo vệ quyền lợi của giới địa chủ và giới trung lưu tiểu tư sản của Thổ Nhĩ Kỳ – dù rằng tôi vẫn luôn được nhắc nhở là bất cứ nhà văn nào có tư tưởng trong sạch và một tâm hồn nhân hậu tuyên bố là viết cho nông dân, công nhân, và những người cùng khổ có nghĩa là viết cho những người hầu như mù chữ. Những năm bảy mươi khi mẹ tôi hỏi tôi viết cho ai, qua giọng nói đầy vẻ buồn bã và lo lắng bà thật sự muốn hỏi tôi là, con sẽ làm gì để tự nuôi sống bản thân? và khi bạn tôi hỏi tôi viết cho ai, vẻ mỉa mai nhạo báng trong giọng nói của họ ngầm bảo chẳng có ai đi đọc một tác giả như tôi.
Trải qua ba mươi năm, tôi càng được nghe câu hỏi này thường xuyên hơn bao giờ. Điều này xảy ra là vì sách của tôi đã được chuyển ra bốn mươi ngôn ngữ. Đặc biệt là mười năm gần đây, những người phỏng vấn tôi, càng lúc càng nhiều hơn xưa, đã lo ngại là tôi có thể hiểu lầm ý của họ, vì thế họ có khuynh hướng hỏi thêm, “ông viết bằng tiếng Thổ Nhĩ Kỳ, có nghĩa là ông chỉ viết cho dân tộc của ông hay hiện nay ông hướng đến thị trường đọc rộng lớn hơn bằng bản dịch tác phẩm của ông?” Cho dù chúng ta đề cập vấn đề này trong nước hay ở hải ngoại, câu hỏi này luôn luôn được đi kèm bằng một nụ cười đầy vẻ nghi ngờ và khinh khỉnh, làm tôi phải đi đến kết luận là, nếu tôi muốn tác phẩm của tôi được chấp nhận là trung thực và chân chính, tôi phải trả lời, “Tôi chỉ viết cho dân tộc tôi.”
Trước khi chúng ta mổ xẻ câu hỏi này – bởi vì nó không chân thật mà cũng chẳng nhân đạo – chúng ta phải nhớ rằng một tác phẩm văn học được biết đến cùng lúc với sự xuất hiện và vươn lên của một quốc gia. Khi những tác phẩm lớn của thế kỷ thứ mười chín được viết ra, nghệ thuật văn học được trân trọng như là nghệ thuật của toàn quốc. Dickens, Dostoyevsky, và Tolstoy viết cho một giai cấp trung lưu vừa mới xuất hiện, người trong những tác phẩm của các tác giả này, có thể nhận ra mỗi thành phố, đường phố, nhà cửa, phòng ốc, ghế ngồi; nó (giai cấp trung lưu này) tận hưởng những lạc thú như thể đã hưởng thụ trong đời sống thật và thảo luận những ý tưởng giống nhau. Vào thế kỷ thứ mười chín, tác phẩm của những tác giả lớn xuất hiện trước tiên trong phần nghệ thuật và văn hóa đính kèm với tờ báo, để những tác giả này nói với toàn thể quốc gia. Qua giọng nói bằng văn học của họ chúng ta có thể nhận thấy sự bất an của những người yêu nước quan tâm đến vận mệnh quốc gia, mơ ước sâu đậm nhất của họ là làm cho quốc gia được thịnh vượng. Vào cuối thế kỷ mười chín, đọc và viết truyện là tham gia vào cuộc thảo luận của toàn quốc về những vấn đề quan trọng liên quan đến quốc gia.
Blog Chuyện Bâng Quơ 