Hài cú (haiku) và montage

Hôm nọ tôi nhặt được ở thư viện bỏ túi cuốn sách: Film Theory and Criticism – Introductory Readings, Fourth Edition. Edited by Gerald Mast, Marshall Cohen, and Leo Braudy. Quyển tiểu luận về phim ảnh này dày lắm. Tò mò, tôi lật xem mục lục và vài chương xem có gì dễ đọc không. Tôi gặp chương viết về hình thức của phim, tác giả là Sergei Eisenstein. Ba chớp ba nhoáng tôi tưởng có liên hệ đến ông Einstein nên ngừng lại một chút đọc vài trang rồi thấy một chùm thơ hài cú. Điều thú vị là ông Eisenstein đã nói về hình thức phôi thai, tượng hình của chữ Hán. Nhiều cái tượng hình của chữ nhập lại thành câu thơ. Ông so sánh với hình thức của phim. Nhiều khúc phim ngắn (short shot) được nối ghép lại với nhau thành một đoạn phim. Mỗi chữ hay mỗi đoạn phim mang một ý nghĩa. Nhiều chữ nhiều đoạn phim gom lại biến thành một ý nghĩa khác có chất chứa tình cảm hay triết lý nhân sinh, vân vân. Cách ghép phim này gọi là montage. Tôi không rành về phim ảnh nên hiểu đại khái đơn giản như thế. Hài cú là một thứ montage của những chữ ghép lại. Ông ví von như thế đúng hay sai thì tôi không biết, nhưng sẵn thấy mấy bài thơ hài cú thì chép lại đây hầu bạn đọc. Bài thơ cuối cùng được viết theo thể loại tanka, dài hơn hài cú hai câu.

A lonely crow
On leafless bough,
One autumn eve.

Con quạ lẻ loi
Trên cành trơ trụi lá
Một chiều thu

BASHO

What a resplendent moon!
It cast the shadow of pine boughs
Upon the mats.

Trăng sao mà rạng ngời
Soi bóng cành thông
Trên tấm đệm.

KIKAKU

An evening breeze blows.
The water ripples
Against the blue heron’s legs.

Gió chiều thoang thoảng
Sóng gợn lăn tăn
Ấp yêu chân hạc.

BUSON

It is early dawn.
The castle is surrounded
By the cries of wild ducks.

Bình minh
Lâu đài bị bao vây
Bởi tiếng kêu của vịt trời.

KYOROKU

O mountain pheasant
long are the feathers trail’st thou
on the wooded hill-side-
as long the nights seem to me
on lonely couch sleep seeking.

Ô kìa chàng chim trĩ
Đuôi lông vũ của chàng rất dài
trong khu rừng bên đồi
dài như đêm đen
trên giường cô đơn tìm giấc ngủ.

HITOMARO