Lạc vào tranh van Gogh

Thỉnh thoảng mỗi khi có dịp tôi đi xem lại tranh của Vincent Willem van Gogh, người họa sĩ tài hoa tôi ngưỡng mộ đã lâu. Van Gogh có nhiều tranh lắm, dù chẳng mấy ai mua tranh của ông khi ông chưa qua đời. Chỉ riêng hoa hướng dương thôi ông vẽ đến mấy bức. Bình mười lăm hoa hướng dương. Bình mười ba hoa. Bình ba hoa. Thậm chí ngay cả hoa hướng dương khô cũng được mấy tấm. Không thể nào tưởng tượng được gần một trăm năm sau khi ông qua đời, tranh của ông, bức mười lăm hoa hướng dương trị giá mấy chục triệu Mỹ Kim.

Tôi đi ngang qua bức chân dung của ông, xem lại bức Starry Night, nấn ná ở bức Mười Lăm Hoa Hướng Dương, rồi đến bức tranh Đàn Quạ. Ngồi nghỉ một chút phía trước bức tranh Starry Night, tôi cúi xuống xách cái khung vải và giá vẽ chuẩn bị đi tiếp. Tôi đứng trước bức tranh cầu Langlois nơi có đám phụ nữ đang giặt giũ ở chân cầu. Bức tranh này hơi lạ tôi không nhớ là đã gặp lần nào. Tôi nhớ một bức tranh khác, cũng cái cầu Langlois này ở Arles. Đây là một cái cầu “toe-heel” hai nhịp có thể mở ra ở đoạn giữa, (giống như hai cái bàn chân mà những ngón chân ngước lên và gót chân là điểm tựa) cho tàu bè qua lại trên sông. Trên bức tranh ấy có bóng một người phụ nữ cầm dù đen mặc áo đen, hai bên bờ sông là cỏ vàng, bầu trời thì xanh và một phía cầu có hai cây bách mảnh mai và cao vút.

Van Gogh vẽ rất nhiều tranh ở Arles chỉ trong khoảng thời gian rất ngắn, chừng mười lăm tháng ông vẽ độ hai trăm bức tranh (paintings) và một trăm bức phác họa (drawings). Đây là một thành phố ở miền Đông Nam của Pháp trong vùng eo biển Provence và Côte d’Azur một nơi nhiều nắng và cuộc sống miền quê rất thanh bình.

Còn đang suy nghĩ về bức tranh cầu Langlois thì bỗng dưng trước mặt tôi là đám phụ nữ đang tắm giặt bên bờ sông cạnh cầu. Họ mặc áo và váy dài, kiểu quần áo của phụ nữ Âu châu vào những năm 1890.

Tôi chào người phụ nữ mặc áo màu cam, trùm khăn trắng, bằng tiếng Pháp.

“Chào Bà. Bà có biết ông van Gogh ở đâu không?”

Người phụ nữ nhanh nhẩu đáp lời.

“Nếu ông muốn gặp van Gogh thì ông ấy mới vừa băng ngang cầu và đi về hướng đồng lúa mì.”

Vừa nói nàng vừa chỉ tay. Tôi leo lên sườn cầu dốc thoai thoải đi về hướng ấy. Nàng nói vói theo.

“Thưa ông. Xin ông nhớ cẩn thận. Ông ấy mới vừa ra khỏi viện tâm thần.”

Nói xong, nàng và nhóm phụ nữ phá lên cười. Tiếng cười vang vọng cả một góc sông và đuổi theo tôi mãi sau khi tôi vượt qua nhịp nối ở giữa cầu.

Đây là một vùng quê rất đẹp. Đúng là nơi gợi cảm hứng cho họa sĩ. Hai bên đường toàn là hoa đủ thứ màu sắc, cây cỏ xanh tươi trong nắng chan hòa. Sau khi vượt qua những ngôi nhà sơn màu tươi tắn, trước mặt tôi là cánh đồng lúa mì vàng rực trong nắng mùa thu.

Ông ấy đang đứng giữa cánh đồng đã được gặt hái và thu dọn ngăn nắp. Tôi chạy vội đến, thở hào hễn. Van Gogh đang say mê vẽ, thật mạnh tay, vì cho dù vẫn còn ở xa tôi đã nghe tiếng bút cào sột soạt trên giấy vẽ.

Tôi hỏi bằng tiếng Pháp. Van Gogh cũng như hầu hết dân Hòa Lan, biết ít nhất là ba thứ ngôn ngữ. Pháp ngữ là tiếng ông thường dùng.

“Thưa, Ông là Vincent van Gogh, phải không?”

Kỳ lạ làm sao ông ta trả lời tôi bằng tiếng Anh, rất thì thầm, đến độ tôi chỉ đoán thôi chứ không nghe rõ.

“Yeah.”

Trông ông có vẻ gì không được yên ổn cho lắm. Ông đội mũ rơm, khuất dưới vành mũ là một miếng băng vải quấn ngang từ lỗ tai bên trái. Thọat trông nó có vẻ như là cái quai để giữ nón cho khỏi bị gió bay.

Ông ta nói như để trả lời với tôi, dù không nhìn tôi. Kỳ lạ làm sao, ông ta dùng Anh ngữ, mà tôi thì không rành lắm cả tiếng Anh lẫn tiếng Pháp. Và ông không giống như những bức tranh tự họa với nước da nhợt nhạt và màu tóc đỏ hoe của ông. Trái lại trông ông rất giống một nhà đạo diễn xấu trai của Mỹ. Martin Scorsese.

“Anh nghĩ thế nào? Theo tôi, phong cảnh này đẹp đến độ không thể tưởng tượng được đây là cảnh thật.”

Quả đúng như ông nói. Cảnh trí chung quanh tôi thật đẹp. Nắng vàng ươm, đồng lúa mì, rặng bách, mặt trời màu đồng, tất cả tạo thành một bức tranh có màu ấm áp. Van Gogh nói tiếp:

“Hơ! Nhìn ngắm những cảnh trí giống như là một bức tranh thì không thể làm thành bức tranh. Nếu anh chịu khó ngắm nhìn cho thật kỹ, anh sẽ thấy. Tất cả mọi thứ trong thiên nhiên đều có vẻ đẹp riêng của chúng. Khi tôi bắt gặp vẻ đẹp tự nhiên của thiên nhiên, tôi chỉ có thể thả hồn của tôi vào trong ấy. Và khi thiên nhiên tràn ngập trong tôi, thì như là một giấc mơ vậy, chúng tự vẽ thành bức tranh. Thật là như thế đó. Tôi đắm chìm trong thiên nhiên. Tôi nhai nuốt toàn thể thiên nhiên một cách ngấu nghiến. Và sau khi tôi nhai nuốt thiên nhiên xong thì bức tranh trước mặt tôi được hoàn tất. Thật khó mà kềm giữ cảm giác ấy trong lòng.

Vangogh nói hăng say, mắt ông đầy vẻ mơ màng. Tôi rụt rè hỏi:

Thế thì ông làm gì?”

“Hả? Thì tôi làm việc, hết sức mình, như là một tên nô lệ. Tôi tự lèo lái tôi như thể tôi là một bộ máy xe lửa.”

Tôi như đang trôi thênh thang trong một cơn mơ. Tôi nghe tiếng còi xe lửa, nhịp máy chạy rập rềnh. Và giữa tiếng máy xe lửa là một bản nhạc dương cầm thật du dương, ngọt ngào. Bản nhạc thật quen thuộc, dường như tôi đã nghe rất nhiều lần, mỗi lần nghe là tôi chìm dần vào giấc ngủ.

Van Gogh thở dài, nhìn lên mặt trời như cố vẽ lại ánh sáng đang chan hòa trên màu vàng của đồng lúa mì. Ông cất bản vẽ, nói lầm bầm.

“Tôi chậm chạp quá, trễ rồi. Tôi tự hoang phí sức mình. Tôi không còn thì giờ để có thể phí phạm. Tôi cần phải vẽ.”

Tôi ái ngại hỏi van Gogh.

“Ông có khỏe không?”

Van Gogh nhìn tôi, có vẻ bực dọc. Tay chỉ vào lỗ tai trái, nơi có mảnh băng.

“Nếu ông muốn biết thì tôi kể cho nghe. Cái này, hôm qua, khi tôi tự vẽ chân dung, cái lỗ tai dường như ở không đúng chỗ, có cái gì đó không hợp với khuôn mặt của tôi nên tôi cắt phăng và ném nó đi.”

Tôi giật mình. Tôi mang máng nhớ báo chí đã có lần đồn thổi về việc van Gogh tự cắt lỗ tai. Hình như ông cãi nhau với một họa sĩ khác, bạn chí thân của ông. Họa sĩ Gaugin. Van Gogh mến ông họa sĩ này lắm, đến độ vẽ cả một bức tranh về cái ghế mà Gaugin đã ngồi. Thảo nào người ta thường nói khi yêu mến người nào người ta tôn thờ cả dấu chân người ấy đi qua. Người khác lại bảo rằng khi ông cắt lỗ tai của mình, ông bọc nó lại và mang đến đưa cho một nàng kỹ nữ. Khi nhìn thấy cái lỗ tai đẫm máu của ông, nàng sợ quá ngã lăn ra bất tỉnh. Sau này người ta còn nói rằng, thật ra không phải ông tự cắt lỗ tai mà là do Gaugin đã dùng gươm đánh đứt lỗ tai của ông. Tiếng đồn rằng van Gogh yêu Gaugin nên đâm ra ghen tuông giận hờn. Nhất là mỗi khi ông say rượu lại càng khó chịu. Gaugin muốn bỏ về Paris nên hai người cãi nhau đến độ thách nhau đấu gươm tay đôi. Gaugin dĩ nhiên không muốn làm tổn thương van Gogh nhưng đao kiếm vốn vô tình, Gaugin lỡ tay làm đứt lỗ tai của Vangogh. Vẫn còn yêu bạn nên van Gogh dấu chuyện này còn Gaugin thì sợ liên lụy đến pháp luật nên hai người thỏa thuận với nhau không bao giờ nhắc đến chuyện này nữa.

Van Gogh có vẻ mơ màng như chìm đắm trong cõi riêng của ông nhưng giọng nói của ông không mấy thân thiện. Người đời thường kể rằng bản tính của ông bất thường. Khi vui ông có thể là bạn tốt, nhưng thường xuyên hay gắt gỏng, quạu cọ, hay cãi cọ với mọi người.

“Mặt trời! Ánh sáng mặt trời thường hối thúc tôi phải vẽ. Tôi không thể đứng đây lãng phí thời gian trò chuyện với anh.”

Tôi ngỡ ngàng nhìn mặt trời. Tôi nghe từ xa xăm tiếng xe lửa hú còi, và tiếng dương cầm rộn rã. Thoắt một cái Vangogh, thần tượng của tôi biến mất. Tôi phải đi tìm ông ta.

Tôi lạc bước trên đường phố hoang vắng và cảnh vật chung quanh tôi không còn là cảnh thật nữa. Tôi đi trong những bức tranh vẽ. Chỉ cần tôi bay lên trên cao nhìn xuống là sẽ nhận ra hoàn toàn là những bức tranh của van Gogh. Tôi đi giữa hàng cây khô dưới ánh mặt trời được phác họa bằng mực đen nâu. Tôi đi giữa đường St. Maries bằng mực nâu đen đáng lẽ phải là bức tranh đầy màu sắc như đã được triển lãm trong viện bảo tàng. Tôi len lỏi giữa hàng cây cổ thụ với màu lá thu ở trên đường Mender, một bức tranh van Gogh vẽ vào cuối thập niên 1880. Tôi lạc vào vườn nho được vẽ bằng mực màu xanh. Trong bức tranh có mấy người phụ nữ làm vườn, nhưng lúc tôi đi tìm van Gogh thì chẳng thấy mấy người phụ nữ của vườn nho. Tôi đi từ cảnh trí này qua cảnh trí khác, đây là bức tranh đường vào làng của Arles đầy màu sắc. Đây là ngôi nhà và vườn hoa. Đây là vườn hoa gần bệnh viện tâm thần. Đây là đường vào làng với cây bách thật to màu xanh dương đậm như trong bức tranh và hai bên đường là cỏ vàng và lúa mì vàng. Tiếng dương cầm như thúc giục tôi chạy nhanh lên để bắt kịp van Gogh. Linh tính tôi cho biết ông sẽ đi đến cánh đồng lúa mì vàng nơi đó có đàn quạ đen. Tôi hầu như bắt kịp ông khi ông đứng trên đỉnh đồi chung quanh là đồng lúa mì vàng. Tiếng quạ kêu quang quác và một đàn quạ đen bay túa lên trời.

Tiếng dương cầm vang vang cùng hòa với tiếng còi xe lửa hú. Tôi tỉnh cơn mộng nhận ra tôi đang đứng trước bức tranh đàn quạ.

Bây giờ thì tôi nhớ ra rồi. Bản dương cầm tôi nghe trong giấc mơ đi tìm và gặp van Gogh là bản Prelude in D-flat Major có tựa đề Raindrop (Giọt Mưa) của Chopin.

Ngày xưa còn trẻ, tôi có thời mơ làm họa sĩ. Tôi rất thích tranh van Gogh, nhưng chính vị họa sĩ có bệnh tâm thần này đã thuyết phục tôi nên bỏ nghề họa sĩ. Tôi nhận ra rằng tôi không có một nét vẽ đặc biệt của riêng tôi. Cái gì làm nên van Gogh? Làm thế nào để người xem nhìn tranh van Gogh mà biết là tranh của van Gogh? Có phải nét vẽ táo bạo, nét màu rực rỡ, một nét vẽ cứng như một nhát dao, đậm và hằn rõ nét như vẽ bằng một nhánh cây, chứ không phải vẽ bằng cọ?

Viết lại một trong những giấc mơ của Akira Kurosawa. “Tôi” là tên nhân vật trong hai đoạn phim ngắn “Crows” và “Vangogh” của Akira Kurosawa. Khi viết lại đoạn phim này tôi nhận ra, có những điều phim có thể nói được nhưng không thể viết ra bằng lời thành văn xuôi. Muốn hiểu tranh Vangogh thì phải xem tranh Vangogh. Tôi copy một vài đoạn trên màn ảnh lúc nhân vật tôi đi tìm Vangogh và so sánh với một vài tấm tranh của Vangogh trong quyển “Vangogh – A Retrospective”do Susan Alyson Stein tuyển chọn và biên tập.