Hòn đá ném đi

The Stones

The stones we threw I hear
fall, glass-clear through the years. In the valley
the confused actions of the moment
fly screeching from
treetop to treetop, become silent
in thinner air than the present’s, glide
like swallows from hilltop
to hilltop until they’ve
reached the furthest plateaus
along the frontier of being. There all
our deeds fall
glass-clear
with nowhere to fall to
except ourselves

Tôi đăng bài thơ này, với ý nghĩ là sẽ dịch. Nhưng trước khi dịch thì tôi lại muốn viết thêm về đá. Bài này, là một trong những bài thơ có chủ đề đá tôi góp nhặt đánh dấu từ lâu, để viết. Charles Simic có hai bài thơ về đá, chị Trần thị Lai Hồng, đã dịch và đăng trên Gió O, kèm theo tấm ảnh chị chụp một tảng đá vân có màu rất đẹp.

Tôi cũng thích tìm hiểu về đá, xuất hiện trong văn chương, huyền thoại, điện ảnh như thế nào. Cóp nhặt thành một bài dài chị Huệ Gió O đặt cho cái tựa là Lữ Thứ Đá. Có lẽ chị nghĩ ra cái tựa đầy phiêu lưu giang hồ như thế từ ý nghĩ đủ thứ đá. Còn một số chi tiết về đá, hay nhưng tôi chưa dùng vì bài viết đã dài sợ độc giả mất kiên nhẫn, và cũng vì những chi tiết này xem chừng nhỏ bé vụn vặt, không làm thành chủ đề.

Hôm qua đọc lại quyển thơ của Tranströmer thấy bài The Stones thấy câu “những hòn đá chúng tôi ném đi” lại nhớ đến một hòn đá khác được ném đi trong phim Ben-Hur (1959). Chỉ một hòn đá ném đi mà xảy ra bao nhiêu tranh chấp, cốt nhục tương tàn, huynh đệ đoạn tình đoạn nghĩa, nước mất nhà tan.

Judah Ben-Hur là một vị vua giàu có cai trị Jerusalem (Do Thái), có một người em kết nghĩa tên là Messala, người gốc La Mã. Messala vốn là kỵ mã, thay mặt Đại tướng dẫn quân vào tiếp quản Jerusalem. Ngày quân đội La Mã diễn hành qua phố, vua Ben-Hur cùng em gái lên trên lầu đứng xem, không biết vô tình hay hữu ý, một viên đá từ chỗ Ben-Hur đứng xem rơi trúng con ngựa của vị tân Thống đốc. Con ngựa sợ hãi nhảy dựng hất ông rơi xuống đất suýt chết. Messala vì là người từng sống trong thành phố Jerusalem, được chỉ định đi bắt kẻ gian âm mưu ám hại Thống đốc. Lợi dụng cơ hội để chiếm đoạt tài sản của Ben-Hur và củng cố vị thế của mình, Messala bắt giam, sau đó lưu đày Ben-Hur. Mấy mươi năm lưu đày, nhiều lần suýt chết, nhiều phen được cứu giúp. Ben-Hur trở về Jerusalem tìm lại mẹ và em, hai người bị giam cầm sau đó phải sống chung với những người bị bệnh phong cùi bên ngoài thành phố. Ben-Hur cũng gặp lại Esther, con gái của người nô lệ trung tín của gia đình chàng. Khi Ben-Hur bàn việc trả thù, Esther nói (tôi tóm tắt theo trí nhớ), cái thời gian hòn đá rơi (từ chỗ Ben-Hur đứng xem diễn hành) rất dài, mãi đến bây giờ qua bao nhiêu biến động vẫn chưa kết thúc. Hòn đá rơi không chỉ trúng con ngựa của vị Thống đốc, nó bay ngược trở lại rơi xuống gia đình Ben-Hur gây nên cảnh nước mất nhà tan. Về sau nó cũng rơi lên đầu kẻ mưu mô thâm hiểm ác độc không kể tình bạn, tình anh em kết nghĩa.

Những khi tâm hồn chộn rộn, tôi thích đọc thơ của ông Tranströmer, hay nghe nhạc của ông Cohen. Và đây là bản dịch đại. Bạn đọc xin tha cho tội dịch thơ mà câu văn dịch không có chất thơ.

Đá

Những hòn đá chúng tôi ném đi, tôi nghe
tiếng rơi, trong trẻo như thủy tinh xuyên qua năm tháng.
Trong thung lũng
những hành động thiếu cân nhắc nhất thời
bay vi vút từ
ngọn cây này sang ngọn cây khác, rồi trở nên im lặng
trong một không gian loãng hơn không gian hiện tại, trôi lướt
nhẹ nhàng như cánh én từ đỉnh đồi này
sang đỉnh đồi kia cho đến khi chúng
dừng lại ở đỉnh cao nhất
dọc theo lằn ranh giới của hữu thể. Nơi ấy
tất cả hành động của chúng ta rơi
trong trẻo như thủy tinh
không có chỗ nào khác hơn
ngoại trừ lên chính chúng ta