Khung cửa đá

Khung cửa đá mở vào quá khứ
Vàng thu phai mờ chuyện trăm năm…

– Thơ Ngân Tảo

Khung cửa đá trên đây thật ra là một bức tường, phần còn lại của Hay Barn nằm trong khuôn viên Duke Farms. Gọi là farms, nông trại, thật ra đây là một khu vực rộng lớn, bao gồm nhiều tòa lâu đài đồ sộ, nằm giữa một khu rừng, có một hệ thống bao gồm mấy dòng suối và dăm ba cái thác, với đồi cao và hồ sâu. Dĩ nhiên có cả nông trại trồng hoa, trồng rau, và cả một trại nuôi lan. Trại hoa lan này còn có nhiều loại lan hơn cả trại lan của vườn Bách Thảo New York. Wikipedia đưa ra nhiều con số đáng kể: 45 cái nhà và lâu đài, 9 cái hồ, 18 miles đường đi (rộng lớn và tráng nhựa đủ để xe hơn chạy), 810 acres rừng, 464 acres đồng cỏ dành chỗ cho chim, và 1.5 miles hàng rào làm bằng đá tảng xếp chồng lên nhau. Tôi thích đá, nên hầu như cái gì xây bằng đá cũng khiến tôi chú ý, đặc biệt là hàng rào đá và lâu đài đá. Chúng gợi óc tưởng tượng của tôi về những tòa lâu đài thời Trung cổ có vua hiệp sĩ và công chúa. Và những câu chuyện thần tiên.

Chủ nhân đầu tiên của Duke Farms, là James Buchanan Duke, một nhà đại phú chuyên kinh doanh về năng lượng (điện lực) và thuốc lá. Sau khi ông qua đời, Doris Duke, cô con gái duy nhất 12 tuổi, đã kiện bà mẹ để được nắm trọn quyền quản lý tài sản. Bà Doris đã cống hiến rất nhiều tiền của để phát triển văn hóa, các mặt kiến trúc, âm nhạc, mỹ thuật. Sau khi bà Doris qua đời, Duke Farms được ủy ban Doris Duke Foundation quản lý. Năm 2012, Duke Farms mở cửa tiếp nhận công chúng. Cho đến nay vẫn không thu tiền phí người đến xem.

Bạn có thể bỏ ra nửa ngày để đi chơi vòng quanh, ngắm cảnh thiên nhiên. Nhưng hãy nhớ là, tất cả suối hồ thậm chí cả đồi cao, đều là nhân tạo. Chủ nhân đã đào hồ lấy đất làm đồi. Bên trong Duke Farms trên đồi cao có cả một nghĩa địa dành cho chó mèo rất đẹp.

Vì tên của khuôn viên là Duke Farms (Nông trại của dòng họ Duke) nên có dăm ba chỗ trong khuôn viên được gọi là Barn. Chữ barn làm chúng ta hình dung ra một cái vựa hay nhà kho quê mùa thô sơ để chứa cỏ, chứa dụng cụ làm nông, nhưng barn của Duke Farms thì rất lớn và đẹp hơn những cái vựa rơm thóc bình thường. Trong Duke Farms có (ít nhất là) Coach Barn và Hay Barn. Coach Barn là một tòa nhà tường đá rất uy nghi đồ sộ, có cả cái đồng hồ trên tháp chuông, đến giờ là đổ một hồi chuông âm vang rất uy nghi cổ kính. Coach Barn hiện đang bị đóng cửa vì Covid-19 được dùng làm viện bảo tàng nho nhỏ bên trong trưng bày những cỗ xe hơi và xe ngựa của đại gia Duke sử dụng lúc bấy giờ. Hay Barn, thuở ban đầu dẫn đến nông trại chính. Năm 1915 tòa nhà này bị cháy, chỉ còn lại mấy bức tường. Bà Duke dùng chỗ này để trưng bày các tượng điêu khắc. Giờ vẫn còn một số tượng của các nữ thần dựa theo huyền thoại Hy Lạp nhưng khá điêu tàn, một số tường đã bị mất tay, sứt mẻ.

Giàu thì rất giàu. Nhưng cũng chính vì giàu mà gia đình này mất hạnh phúc. Giàu sang, nhan sắc, tài năng, danh vọng, rồi cũng phai tàn theo thời gian. Hay Barn, mỗi lần nhìn ngắm cái vẻ đẹp điêu tàn của nó, tôi nhớ đến thơ Bà Huyện Thanh Quan.

Tạo hóa gây chi cuộc hí trường
Đến nay thấm thoát mấy tinh sương
Lối xưa xe ngựa hồn thu thảo
Nền cũ lâu đài bóng tịch dương