Hình tròn, tam giác, và hình vuông

Sengai Gibon (1750 – 1837) là thiền sư thuộc phái Rinzai. Trên đây là họa phẩm nổi tiếng nhất của thiền sư, tuy ông có ký tên cẩn thận và hoa mỹ nhưng không đặt tựa đề. Người đời thường gọi bức tranh này là “Hình tròn, hình tam giác, và hình vuông” và tựa đề tiếng Anh là “The Universe.” Vũ trụ.

Bạn cũng như tôi tha hồ tưởng tượng, phỏng đoán, và suy nghĩ. Phải chăng hình vuông là đồng bằng, hình tròn là trời, hình tam giác là núi? Cả ba hình đan kết với nhau, tuy ba mà là một, tuy một nhưng vẫn là ba? Đây là suy nghĩ đơn giản của tôi, người tập tành tìm hiểu về tranh thiền. Nói rõ ra kẻo bị trách là đặt câu nói của mình vào lời của thiền sư.

Thiền sư đã nói rằng “Trò chơi với cọ và mực của tôi không phải là bút pháp cũng chẳng phải là tranh họa; tuy vậy người không hiểu biết thường hiểu lầm rằng: đây là bút pháp, đây là bức tranh.” “My play with brush and ink is not calligraphy nor painting; yet unknowing people mistakenly think: this is calligraphy, this is painting.”— Sengai Gibon (Câu này trích từ Wikipedia). Sau khi đọc hàng chữ này thì tôi biết rằng tôi đã sai lầm khi gọi bức tranh này là bức tranh. Nhưng nếu không gọi là bức tranh thì chẳng biêt gọi là gì. Tranh chẳng phải tranh, chữ chẳng phải chữ. Thật là hay những nghịch lý không lời giải đáp của Thiền.

Buổi chiều rảnh rang tôi ngồi đọc “The Zen Art Book, The Art of Enlightenment” của Stephen Addis và John Daido Loori, thấy bức họa thiền này đơn giản và hay hay, nên lấy ý chính và biên khảo thêm từ Wikipedia. Trang 66 – 67.

Nguyễn thị Hải Hà viết xong ngày 25 tháng 11 năm 2020.