Little Women

Nếu bạn phải dịch từ Little Women sang tiếng Việt bạn sẽ dịch là gì? Tôi chọn ra một số từ tiếng Việt nhưng không vừa ý. Tiểu cô nương? Thay chữ cô nương bằng phu nhân, nương tử? Những phụ nữ nhỏ bé? Thay chữ phụ nữ bằng đàn bà, cô gái? Thay chữ nhỏ bé bằng nhỏ nhắn tí hon? Tôi không vừa ý vì có khi những chữ này không sát nghĩa, và khi sát nghĩa thì nó không hay.

Little Women là tựa đề một quyển sách của Louisa May Alcott (1832-1888). Quyển sách được xuất bản năm 1868-1869. Vắn tắt, truyện nói về một bà mẹ có bốn cô con gái. Chồng bà đi làm xa. Người kể truyện là Jo March, nhà văn. Lúc mới bắt đầu truyện Jo được 15 tuổi, Meg 16, Beth 13, và Amy 12. Gia đình nhà họ March sống ở miền quê của tiểu bang Massachusetts, nghèo nhưng rất tử tế. Bốn cô gái nề nếp đức hạnh, làm việc giúp mẹ nuôi cả gia đình. Thời ấy, các cô gái rất khó tìm việc làm. Nghề dành cho các cô chỉ có đi dạy học (cô giáo tư gia), thêu may, làm người giúp việc, làm nông, hay lấy chồng.

Khoảng cuối năm 2019, trước khi bệnh Covid bắt đầu, tôi và cô con út đi xem phim này. Phim tụ hội rất nhiều tài tử nổi danh, thí dụ như Saoirse Ronan (Jo), Emma Watson (Meg), Meryl Streep (Aunt March), và Timothé Chamalet (Laurie hay Teddy theo cách gọi của Jo). Tò mò không hiểu vì sao Jo lại từ chối mối tình của Laurie, một cậu công tử đẹp trai, nhà giàu nhưng rất tốt bụng, lại rất mực yêu thương Jo. Tôi tìm đọc thêm. Ngạc nhiên khi thấy phim có rất nhiều phim bản (version) khác nhau. Lại tò mò, tôi xem ba bốn phim bản trước đó.

Phim bản năm 1994 có Wynona Ryder (Jo), Christian Bale (Laurie), và Susan Sarandon (Marmie). Phim bản 1949 có Elizabeth Taylor trong vai Amy. Lúc này Taylor đang độ xuân thì, rất đẹp. Phim bản 1933 Katharine Hepburn trong vai Jo. Có lẽ vì chú trọng vào Jo, tôi bỏ quên Amy. Thật ra tôi cũng nên chú ý đến Amy như là nhân vật chính. Phim nào cũng theo sát với diễn biến trong sách. Có lẽ vì đã xem nhiều phim nên tôi không đọc sách kỹ, thỉnh thoảng thấy một vài câu hay nhưng không ghi chép lại. Một số chi tiết mà phim nào cũng nhắc lại đó là Jo bán mái tóc của nàng để lấy tiền cho mẹ mua vé xe lửa đi thăm bố bị bệnh phải nằm nhà thương. Một vài sự khác biệt không nổi bật trong đó có chi tiết người xem có thể không nhận ra ông Giáo Sư Bhaer lớn tuổi hơn Jo khá nhiều. Laurie (Bale) năng động dễ mến có duyên hơn Laurie (Chamalet).

Quyển sách có giọng văn trong sáng, chữ dùng đơn giản. Quyển sách dễ đọc nhưng không mấy thu hút tôi, có lẽ vì nhân vật tốt đẹp quá, nhân hậu quá. Mặc dù tôi rất thích những chi tiết về sự nhân hậu của ông cụ Lawrence và gia đình March nhưng cũng chính sự tốt đẹp nhân hậu này khiến người xem dễ đoán ra diễn tiến câu truyện, cũng giống như mình xem những cuốn phim Giáng Sinh của Hallmark vậy. Sở thích riêng tôi thích đọc về khía cạnh đen tối của con người. Tác giả Louisa May Alcott cũng từng nói rằng, bà thích viết về khía cạnh đen tối của con người, nhưng những truyện bà viết như “Little Women” người ta trả tiền nhiều hơn. Bà cũng nói, dựa theo phim bản 2019, ở phần mở đầu của phim, đại ý như sau “Cuộc sống của tôi có nhiều trắc trở, vì thế tôi viết những câu chuyện vui vẻ, tốt đẹp.”

Nhưng tại sao người ta lại làm nhiều phim bản dựa trên một quyển sách như vậy? Có ít nhất là 7 phim bản của “Little Women.” Tôi đoán, bài học rút ra từ những phụ nữ miền quê vùng Đông Bắc Hoa Kỳ vào thế kỷ 19, có tính hiện đại đủ để áp dụng cho phụ nữ thời bây giờ. Thí dụ như tính tự lập, muốn được độc lập về tài chính, ước muốn tự do trong nghệ thuật và sáng tác. Đặc biệt, cái khát vọng được là chính mình, không phải thay đổi bản chất của mình, gò ép theo khuôn mẩu cái đẹp, cái hợp thời, cái đúng nhất thời của xã hội.

Trong tất cả bốn phim “Little Women” tôi xem, phim năm 2019 theo tôi khó hiểu nhất vì đạo diễn dùng nhiều hồi tưởng quá (flashback) và cài những hồi tưởng này vào hiện tại đột ngột quá. Tuy vậy, nhân vật của phim có suy nghĩ hiện đại nhất. Thí dụ như Amy đã mắng Laurie là khi có cơ hội để sống tốt, thành công trong xã hội, thì cứ phất phơ ăn chơi. Bạn hãy nhớ Laurie là cháu ngoại của một ông nhà giàu, tiền của ăn suốt đời không hết. Amy (Florence Pugh) trong phim 2019 cũng có vẻ chững chạc, cứng rắn, hiểu đời, giàu suy nghĩ, hướng đến thành công trong sự nghiệp hơn là Amy trong các phim xưa, chỉ là một cô gái thích làm đỏm và mơ ước lấy chồng giàu. Trong vai Jo thì tôi ít thích Katherine Hepburn nhất. Winona Ryder là một cô Jo dễ thương nhất, dễ thương hơn cả Ronan. Winona Ryder là một diễn viên đẹp và có tài, rất tiếc, cô đi vào bóng tối sớm quá với những chuyện không hay xảy ra với cô.

Đọc quyển sách xong, tôi thấy tác giả không cho Jo và Laurie tiến tới thành vợ chồng tuy đáng tiếc nhưng hợp lẽ. Nhân vật Jo cho rằng cả hai giống tính nhau quá, bốc đồng và nóng tính, dễ cãi nhau như thế làm cho hôn nhân không bền. Tôi cho rằng Jo nhường Laurie cho Beth (em gái thầm cảm mến Laurie). Dù nàng cũng yêu Laurie một phần, nhưng cũng nhìn thấy ở Laurie là một anh nhà giàu trẻ con nông nổi. Có lẽ lấy Giáo sư Bhaer làm chồng giúp sự nghiệp viết văn của Jo phát triển tốt đẹp hơn. Ơ, nhưng mà mối tình chưa thành hình của Jo và Laurie thật đáng yêu.

Bà Alcott sau khi quyển sách viết về những cố gắng vượt qua nghèo khổ và những niềm vui bé mọn trong gia đình của bà đã ngạc nhiên là người đọc lại yêu thích những sự bình thường trong gia đình bà. Bà nói rằng viết về những sự bình thường này chính là nhận ra sự quan trọng của nó. Giá mà người Việt mình viết về những sự bình thường của mỗi gia đình với sự cố gắng của những người phụ nữ trước sóng gió của thời cuộc chắc là sẽ để lại nhiều quyển sách hay trên thế giới không thua gì Little Women đâu nhỉ?

Trở lại với tựa đề quyển sách, từ (ngữ) Little Women lấy trong câu nói của ông bố (và bà mẹ); họ đã gọi các con là “my little women.” Theo ngữ cảnh “little women” có nghĩa là “những cô gái sớm trưởng thành” biết cáng đáng mọi sự trong nhà giúp đỡ bố mẹ và lớn lên một cách tốt đẹp trong xã hội. Nhưng chỉ có hai chữ “Little Women” mà dịch dài dòng như thế sợ chê là không hay. Sau khi đọc sách và xem phim, tôi lại thấy cuộc đời của tác giả Louisa May Alcott thú vị hơn cả quyển sách Little Women đáng để viết thành một bài giới thiệu tác giả. Nhưng bài tản mạn vừa phim vừa sách này đã quá dài xin để lúc khác sẽ viết về Louisa May Alcott.