Category: Thư Tình

Đang ngủ tôi bỗng thức giấc và tự dưng nghĩ đến câu thơ trong Chinh Phụ Ngâm Khúc.

“Đoái trông nay đã cách ngăn,
Tuôn màu mây biếc, trải ngần núi xanh.”

Rồi tôi không ngủ lại được, trời lạnh, nhà vắng tôi nằm suy nghĩ cho đến sáng. Tại sao. Đào bới trong trí óc mãi tôi đành cho rằng tại vì tôi xem phim “Five centimeter per second.” Tôi xem phim này từ hồi tuần trước lận mà. Tại sao bây giờ lại trăn trở. Từ hai câu này tôi đi ngược lại trong trí nhớ.

“Lúc ngoảnh lại trông màu dương liễu,
Thà khuyên chàng đừng chịu tước phong.”

Ngoảnh lại chẳng còn thấy bóng người chỉ thấy màu dương liễu và ngàn dâu xanh ngắt.

“Chốn Hàm Dương chàng còn ngoảnh lại,
Bến Tiêu Tương thiếp hãy trông sang.
Khói Tiêu Tương cách Hàm Dương,
Cây Hàm Dương cách Tiêu Tương mấy trùng.
Cùng trông lại mà cùng chẳng thấy,
Thấy xanh xanh những mấy ngàn dâu.
Ngàn dâu xanh ngắt một màu,
Lòng chàng ý thiếp ai sầu hơn ai.”

Chúng ta, những người đã từng yêu, từng chia xa một (hay đôi ba … chục) cuộc tình chắc cũng có đôi lần trông theo hay ngoảnh lại. Có khi cái ngoảnh lại này không để nhìn thấy người yêu mà nhìn về quá khứ của chính mình.

Five centimeter per second (năm phân mỗi giây) là tựa đề một phim hoạt hình Nhật Bản. Hai đứa bé chừng tám chín tuổi đi xem hoa đào nở. Cô bé nói hoa đào rơi với vận tốc năm phân một giây. Hoa rơi như tuyết rơi. Cô bé đi trước, vượt ngang đường rầy xe lửa. Cậu bé đi sau, thanh chắn đường rầy thả xuống, xe lửa sắp đến. Hai người cách nhau một đường rầy. Cô bé nói ước gì chúng ta có thể cùng đi xem hoa đào sang năm.

Hai đứa bé lớn lên theo năm tháng, tình yêu của hai người cũng chớm nở theo thời gian. Suốt cuộc tình cả hai đều bị ngăn cách bởi không gian. Họ cố gắng tìm đến với nhau khi có dịp. Họ viết thư hay message cho nhau nhiều khi không gửi. Nhiều lần họ chia tay nhau. Cánh cửa xe lửa khép lại, kẻ bên trong người bên ngoài. Hai bàn tay chạm lên cửa kính. Kẻ trông theo người ngoảnh lại.

Một đoạn ở cuối phim, khi cậu bé đã trưởng thành. Cô bé mới vừa lập gia đình, dĩ nhiên, với một người khác ở một thành phố khác. Khi đi lấy chồng cô viết thư báo tin. Cậu bé khi trở về thành phố cũ đi ngang đường rầy xe lửa cũ. Có một cô gái đi ngược hướng với chàng. Dáng dấp hao hao với người tình cũ. Chàng tự nhủ “nếu ta ngoảnh lại nhìn chắc là nàng cũng sẽ quay lại nhìn.” Chàng quay lại. Vừa lúc ấy thanh chắn đường rầy hạ xuống, xe lửa đến. Khi xe lửa chuyển bánh đi rồi, người thiếu nữ cũng mất dạng.

Tôi lại nhớ đến phim La La Land tôi đi xem với con gái út. Thật tình tôi không muốn làm kẻ quấy rối chọc giận các bạn. Tôi thấy phim này cũng hay, nhưng không hay đến nỗi tôi phải trầm trồ ca tụng. Khi nói thế này tôi cũng biết phim này được đề nghị tặng rất nhiều giải Oscar. Dĩ nhiên tôi là bà già chẳng có gu ghiếc gì về phim ảnh, nhưng có lẽ vì tôi đã có nhiều cơ hội xem phim hay cũng như đọc được nhiều sách hay. Cái gì nhiều quá cũng đâm ra lờn. Như người ăn ớt, càng ăn càng thấy bớt cay. Tôi cứ nghĩ lấy hết những thứ trang điểm cho cuốn phim như buổi khiêu vũ trên mui xe trên xa lộ, buổi khiêu vũ lãng mạn bay lên trời đầy sao, những bộ thời trang, tiệc tùng Hollywood, phim này còn lại gì? Có lẽ cái còn lại trong tôi là những lần trông theo hay ngoảnh lại của Seb và Mia. Hai người yêu nhau thường thích nhìn nhau, có khi nhìn mình trong mắt người kia. Những lần hẹn hò, khi chia tay, hai người đi hai hướng, đi được một quảng đường, cả hai đều ngoảnh lại nhìn nhau. Và có lẽ cái ngoảnh lại khuấy động lòng người nhất là lần cuối cùng. Mia theo chồng đi ra khỏi quán nhạc jazz của Seb. Nàng biết chàng trông theo. Chàng biết nàng sẽ ngoảnh lại. Và như thế, cả hai (và cả khán giả nữa) biết rằng họ còn yêu nhau.

Chúng ta, có lần ngoảnh lại, không thấy ngàn dâu hay dương liễu. Có khi chỉ là một lá thư, một tấm ảnh, một cái cổng đóng lại, bàn tay vẫy. Hỏi rằng:

Lòng chàng ý thiếp ai sầu hơn ai.

Nhạc sĩ Trịnh Công Sơn đã viết 300 lá thư tình trong ba năm tính trung bình là cứ khoảng ba hay bốn ngày là một lá thư. Có nghĩa là ông đã có những khi viết thư đi mà không chờ hồi đáp. Bởi vì một lá thư mất ít ra cũng phải ba ngày để từ Huế đến Bảo Lộc. Nhưng giả tỉ như ông viết thư đi mà không hề nhận được thư trả lời, liệu ông có tiếp tục viết thư và sẽ viết cho đến bao giờ?

Pelagia, cô gái trên đảo Cephallonia đã viết hàng trăm lá thư gửi đi cho vị hôn phu trong thế chiến thứ hai. Những lá thư không được hồi đáp và nàng chờ đến mỏi mòn tưởng là vị hôn phu đã chết trong chiến tranh. Ngày vị hôn phu của nàng trở về mang theo một bó thư và yêu cầu nàng đọc cho anh nghe. Anh không thể hồi đáp thư nàng, thậm chí cũng không đọc thư của nàng vì anh bị mù chữ. (Theo phim Đại Úy Corelli và cây măng cầm)

Nhạc sĩ Trịnh Công Sơn không phải là người nhạc sĩ đầu tiên viết thư tình. Schumann và Lizst là những nhạc sĩ danh tiếng đã từng viết những bức thư tình say đắm. Nhạc sĩ Đoàn Chuẩn trong nền âm nhạc tiền chiến là người đã nhắc nhở rất nhiều về những lá thư tình trong bài hát Lá Thư nhẹ nhàng và lãng mạn.

Nhớ tới mùa thu năm xưa gửi nhau phong thư ngào ngạt hương.
Nét bút đa tình lả lơi.
Nhớ phút ngập ngừng lòng giấy viết rằng.
Chờ đến kiếp nào.
Tình đầu trong gió mùa.
Người yêu ơi.
Em nay về đâu?
Phong thư còn đây…

Nghe kể rằng người ông yêu đã lên đường vào Nam vì thế những lá thư thường vương vấn trong tâm hồn ông. Ông nhắc đến lá thư trong bài hát Gửi Gió Cho Mây Ngàn Bay qua những câu:

Gửi thêm lá thư màu xanh ái ân.
Về đôi mắt như hồ thu.
Và
Gửi thêm ánh trăng màu xanh lá thư.

Trong nhạc phẩm Cánh Hoa Duyên Kiếp ông viết rằng:
Đêm hôm nay chợt nhớ tới nơi xa,
Lúc anh về nhặt mấy cánh hoa.
Kèm vào thư, lá thư xanh màu yêu
cánh hoa duyên kiếp này
Tìm em trong ý thu.
Và,
rồi ngày mai nhắn mây đưa tờ thư.
Tới em đôi mắt sầu kèm theo bao ý thơ.

Trong nhạc phẩm Tâm Sự, ít được chú ý như các tác phẩm khác ông cũng nhắc đến thư.
Trang giấy nào viết đủ nét tình si.
Để có những chiều im tắm nắng.

Không chỉ văn sĩ thi sĩ mới có thư tình. Họa sĩ Vermeer cũng có một bức thư tình độc đáo là bức họa Thư Tình của ông. Bức họa này vẽ hình một cô gái mặc áo màu vàng kim sáng đang nhận một phong thư do cô hầu gái mang đến. Những chi tiết trong tranh làm cho chúng ta đoán biết đây là thư tình bởi vì bức thư được nhận trong phòng kín, trước phòng có đôi hài là một chi tiết ám chỉ tình dục. Trên tường có treo hai bức tranh, một bức vẽ cảnh biển động là biểu tượng của mối tình nồng cháy và bức kia vẽ một người du hành có lẽ là người gửi thư. Johan Vermeer là một họa sĩ Hòa Lan nổi tiếng thế kỷ mười bảy với những bức họa nổi tiếng trong đó có bức họa Người Thiếu Nữ và chiếc hoa tai đã được Tracy Chevalier cảm hứng viết thành tác phẩm và tác phẩm này cũng được chuyển thành phim.

Chuyện về thư tình còn nhiều và tôi xin hẹn trở lại đề tài này với độc giả vào một lần khác.

Người thường viết thư tình đã đành. Ngay cả một tướng lãnh có tài đánh trận xuất chúng, lãnh đạo biết bao nhiêu hùng binh, về sau trở nên Hoàng đế của Pháp như Napoleon, cũng viết những bức thư tình say đắm cho người tình của ông. Dưới đây là thư của ông viết cho người tình lớn hơn ông sáu tuổi. Nàng là người tình lẻ của đồng ngũ, hình như là dưới trướng của ông. Ông quá mê say sắc đẹp của nàng nên ly dị người vợ trước.

Napoleon Bonaparte to Josephine Beauharnais

Paris, tháng 12 năm 1795

Tôi thức giấc trong tôi tràn trề nỗi nhớ em. Bức chân dung của em và cái đêm say đắm chúng ta ở cạnh nhau đã làm cho tất cả các giác quan trong tôi trở nên hỗn loạn. Ngọt ngào, không có gì sánh nổi với Josephine, cũng không thể nào diễn tả được cái hiệu quả kỳ lạ mà em đã đặt lên trái tim tôi! Em có giận tôi không? Tôi thấy dường như em có vẻ buồn, phải không? Em đang lo lắng điều gì? . . . Tâm hồn tôi nhức nhối vì buồn phiền, và vì thế người yêu của em đã không thể nghỉ ngơi; không những thế còn nhiều loại cảm giác khác tràn ngập trong tôi. Từ môi em, từ tim em tôi rút ra một tình yêu làm tôi cháy bỏng? A! đêm qua tôi mới hoàn toàn nhận ra rằng bức chân dung của em đã làm người ta sai lầm về em nhiều biết chừng nào! Em đã bắt đầu lên đường lúc giữa trưa; và thế là tôi sẽ được gặp em trong ba giờ nữa. Cho đến khi gặp nhau, mio dolce amor; một ngàn nụ hôn cho em nhưng xin đừng hôn lại tôi, bởi vì nó sẽ làm cho máu trong người tôi sôi sục mất thôi.

Một lá thư nồng cháy như thế này tưởng chỉ dâng hiến cho một mối tình trọn vẹn. Thế nhưng sự thật là Josephine đã phụ tình ông và bản thân vị hoàng đế này cũng chẳng mấy chung tình. Tuy thế ông chỉ ly dị vợ và cưới vợ khác chứ không giết năm sáu bà vợ như vua Henry VIII.

Vua Henry VIII là người tài hoa, văn hay, nghệ sĩ tính, rất thông minh nhưng ông là người rất mê ăn uống trụy lạc. Người vợ đầu tiên ông cưới là Catherine of Aragon lớn tuổi hơn ông và không có con. Tôn giáo thời bấy giờ không cho phép ông ly dị vợ và bà Catherine vốn là một người giỏi ăn nói đã thuyết phục tòa án đứng về phe bà. Nhà vua tuy thế vẫn đem lòng yêu Anne Boleyn lúc ấy chỉ mười lăm tuổi. Dưới đây là lá thư tình nhà vua viết cho người yêu.

King Henry VIII to Anne Boleyn

Người tình và cũng là người bạn của tôi,

Tôi và trái tim tôi tự nguyện nằm trên bàn tay em, cầu xin được em yêu thương và sự vắng mặt của tôi sẽ không làm giảm đi lòng yêu của em. Thật là một điều đáng buồn, tôi và trái tim của tôi sẽ bị đau đớn hơn, khi sự thiếu vắng em đủ làm cho đau và nỗi đau này quá lớn đến độ tôi không tưởng tượng được. Nỗi đau nàylàm tôi liên tưởng đến một chi tiết trong thiên văn học: những ngày dài nhất là những ngày xa mặt trời nhất tuy thế lại nóng hơn những ngày khác. Tình yêu của đôi ta cũng thế, bởi vì mặc dù chúng ta ở cách xa nhau, nhưng vẫn giữ được mức độ nồng nàn, ít ra là phần của tôi và tôi hy vọng là em cũng cảm thấy như tôi. Tôi xin bảo đảm với em là trong trường hợp của tôi, tôi cảm thấy cơn đau của sự thiếu vắng em đã trở nên quá to lớn.

Khi tôi nghĩ đến sự tăng trưởng của cái đau mà tôi phải chịu đựng này, thật là không chịu nổi, nhưng tôi rất hy vọng vào tình yêu không thay đổi của em. Để em nghĩ đến tôi và vì tôi không thể gặp em, tôi sẽ gửi tặng em một món quà đang làm nhưng vì chưa xong nên không thể gửi ngay lúc này. Món quà này là, bức ảnh của tôi được nạm vào cái vòng đeo tay, với tất cả dụng cụ đính kèm mà em đã biết. Ước gì tôi có thể biến thành món quà này khi nó làm em hài lòng. Lá thư này được viết bởi: Người đầy tớ trung thành và cũng là bạn của em. H. Rex.

Lá thư này ngọt ngào nồng nàn đến thế nhưng về sau chính nhà vua đã ra lệnh chặt đầu bà vợ yêu quí này sau khi buộc cho bà tội ngoại tình và loạn luân.

Thư tình là tiếng nói của trái tim, là chứng tích của cuộc tình. Khi những lâu đài trên cát đã sụp đổ những trang thư là kỷ niệm còn lại như nhạc sĩ Y Vân viết trong bài Ảo Ảnh.

Yêu cho biết sao đêm dài.
Cho quen với nồng cay.
Yêu cho thấy bao lâu đài,
chỉ còn vài trang giấy.

Những trang giấy kia trở thành một nhắc nhở đau đớn vì thế người ta muốn đốt đi, xé đi. Nhạc sĩ Trương Hoàng Xuân đã viết trong bài Xé Thư Tình được thể hiện qua giọng hát trầm ấm của ca sĩ Elvis Phương. 

Em xé đi thư tình tôi đã viết.
Em xé đi những gì tôi đã trao
Xé thư tình như
bôi xóa đi một đoạn đời
như thếlà
Em xé đi tim hồng tôi đã trao,
cho nát tan một nụ cười,
xé thư tình để
xô ngã tòa lầu vàng
xe cát thôi loài dã tràng
tình ta trót trao lầm. 

Thư tình dành riêng cho người tình. Khi thư tình viết cho người này rơi vào tay người khác có thể gây xấu hổ, bởi thế khi tình tan vỡ người ta thường đòi lại những lá thư đã viết để tự tay tiêu hủy đi. Virginia Woolf năm 45 tuổi yêu một chàng nhà văn Mỹ nhỏ hơn bà hơn hai mươi tuổi. Bà viết rất nhiều thư nhưng ít khi được hồi đáp. Cuộc tình không đi đến đâu khi đến lúc bà nhận ra tình của bà không được đáp ứng bà đòi lại những bức thư. Đó là thời xưa chứ thời bây giờ với danh tiếng của bà những lá thư ấy nếu đem bán có lẽ phải đắt giá lắm.

Không phải chỉ có nhà văn nhà thơ mới viết thư tình. Quan to hay đại phú gia cũng viết thư tình. Theo phong tục của người Nhật cách đây 1000 năm, sau một đêm ngà ngọc với người đẹp (kỹ nữ geisha chẳng hạn), một người đàn ông nếu là người tao nhã lịch thiệp phải gửi một lá thư đến người đẹp để tạ ơn. Thư dày hay ngắn, to hay nhỏ, giấy viết cũng như màu sắc của phong thư biểu hiện tình cảm của người viết thư đối với người nhận thư. Dưới đây là một đoạn văn ngắn trích từ quyển Sách Gối (Pillow Book) của Sei Shonagon. Bố và ông của bà là nhà thơ nổi tiếng về thơ waka. Bà là nhà văn Nhật sinh năm 966 và mất năm 1017, bà viết quyển Sách Gối khi bà phục vụ dưới triều của Nữ Hoàng Đế Teishi và Nữ Hoàng Đế Sadako vào khoảng năm 1000.

From the Pillow Book of Sei Shonagon viết vào thế kỷ thứ mười.

Có một người đàn ông, thường hay gửi cho tôi một lá thư sau khi trải qua một đêm với tôi, đã tuyên bố là ông ta thấy mối liên hệ của ông và tôi chẳng có ý nghĩa gì và ông ta chẳng có gì để nói với tôi nữa. Tôi không nhận được chữ nào của ông ta ngày hôm sau. Khi bình minh lố dạng mà tôi vẫn không nhận được lá thư đáp lễ nên tôi buồn bã lắm. “Thế thì thôi,” tôi nghĩ khi ngày dần trôi qua, “ông ta thật sự muốn dứt tình.”

Ngày hôm sau nữa trời mưa như trút nước. Đã giữa ngọ mà tôi vẫn không nghe thấy tin tức của ông ta: rõ ràng là ông ta đã quên hẳn tôi. Rồi hoàng hôn rơi xuống, khi tôi ngồi gần cạnh hàng hiên thì một đứa trẻ đến, một tay che dù, còn tay kia cầm phong thư. Tôi mở thư và đọc vội vã. “Cơn mưa làm nước dâng đầy tràn” là nội dung của lá thư, và tôi thấy câu nói này rất ý nhị, còn duyên dáng hơn là ông đã gửi cho tôi nguyên cả tủ sách chứa đầy các tập thơ của ông ta.

Vì nhắc đến bài Ảo Ảnh nên xin dẫn bài hát về đây. Tôi thích bài hát này vì điệu chachacha chậm của nó, nhất là nghe tiếng gõ mõ lụp cụp như gọi bò về chuồng nghe chiến lắm. Bài này có Mỹ Huyền, Thanh Thúy hát nhưng tôi chọn Hoàng Lan vì mới nghe lần đầu.

Ngày 14 tháng 2 là ngày ca ngợi tình yêu. Tôi muốn rủ các bạn cùng viết về đề tài này nếu các bạn đang ngẫm nghĩ “A! Hôm nay không biết viết gì đây?” Bạn viết gì cũng được. Văn, thơ. Vài ba câu. Kể lại một mối tình đã qua. Mơ ước một người tình tương lai. Giết người trong mộng hay giữ người trong mộng. Tôi sẽ link trang của bạn qua trang của tôi để cùng nhau đọc cho vui. Thời buổi này dường như người viết nhiều hơn người đọc. Tôi xin viết về những lá thư tình. Bài viết dài nên sẽ đăng thành 4 phần.

Thư tình là cách biểu lộ tình yêu bằng chữ viết. Thư tình có nhiều hình thức, có khi ngắn chỉ vài câu gửi qua tấm bưu thiếp, có khi dài cả mấy trang, hay là một bài thơ, hay là một bản nhạc. Thư tình được viết trên mẩu giấy xé từ trong vở nhét vào ngăn bàn, hay trên giấy hoa tiên thoang thoảng mùi nước hoa, trên những chiếc lá thả xuôi theo dòng nước, hay cánh hoa khô ép vào trong vở, hay mẩu giấy nhốt kín vào trong chai ném trên biển. Người muốn tỏ tình mà không dám nói thì viết thư dúi vào tay, hay giả vờ đụng cho rơi cặp vở rồi nhét thư vào khi giúp người nhặt sách vở lên. Hầu như ai cũng có cái rộn ràng háo hức khi nhận được thư của người mình yêu. Người yêu mến có thể là cha mẹ hay con cái hay người tình. Ngày xưa thư được gửi qua bưu điện có dán tem, ngày nay thư được gửi bằng e-mail, bằng yim hay bằng google tin nhắn. Cách đây chừng bốn chục năm người ta phập phồng đợi ông phát thư qua ngõ và nếu không có thư thì thất vọng than rằng Người phát thư vừa qua khỏi ngõ. Lòng em như dại lại như ngây. Bây giờ thư có thể đến tận hộp thư trong lúc ta đang ngủ. Cái cảm giác buồn bã thất vọng khi không có thư có lẽ cũng như nhau cho dù thư phát từ ông phát thư hay ông Yahoo hay ông Google.

Người nhận thư trước nhất là xem thư có dài hay không, dài mấy trang, khi đọc thì tim nhộn nhịp, đọc ngấu nghiến rồi bảo mình phải chậm lại để thấm thía từng câu dè xẻn từng chữ, đừng đọc nhanh vì sợ hết. Thư tình, như Virginia Woolf đã nói, có sức mạnh làm người đọc vui mừng ngây ngất, hay gây thương tích trầm trọng trong tâm hồn, thư tình quan trọng vô cùng, vì thế không bao giờ cũ hay lỗi thời.

Viết thư tình thế nào thì hay? Câu này khó trả lời vì mọi người quan niệm hay dở khác nhau. Tôi cho rằng ai cũng có thể viết được thư tình, thư tình viết hay khi người viết đang yêu và biểu lộ được tình yêu. Có lẽ tôi không chủ quan quá đáng khi cho rằng thư tình của nhà văn nhà thơ thường là thư hay, một phần vì họ là người nhiều cảm xúc và một phần vì họ biết cách mê hoặc người đọc. Thư tình viết hay khi người ta viết rất vô tư, nghĩ rằng những ý nghĩ riêng tư của mình chỉ dành riêng cho người đọc. Tôi không biết những nhà văn viết thư tình có bộc lộ ý nghĩ của họ một cách thành thật hay không nếu họ biết rằng những lá thư này có một ngày sẽ được xuất hiện trước công chúng?

Trong lịch sử loài người, không thiếu những lá thư tình tuyệt hảo. Nói về nhà văn viết thư tình có lẽ độc giả không thể không nghĩ đến J. D. Salinger. Nhà văn mới vừa qua đời này đã từng mê hoặc vài ba người tình trẻ hơn ông vài chục tuổi, trong đó có một nhà văn trẻ đã bỏ học mà theo ông. Mười bốn bức thư tình ông viết cho người tình, về sau chính nàng buộc ông tội phản bội, dùng giọng kèn tiếng uyển dụ dỗ nhiều người, đã được đem bán với giá hơn một trăm năm chục ngàn. Ngoài Salinger còn vô số các nhà văn nhà thơ đã viết những bức thư tình nổi tiếng trên thế giới như Fitzgerald, Stendhal, Joyce, Ibsen, Hawthorne và danh sách còn dài ở đây chỉ xin nêu ra một vài tên làm thí dụ. Độc giả của Tuổi Ngọc trước năm 1975 chắc cũng biết những bức thư của Tiểu Muội và nhà văn Hoàng Ngọc Tuấn, tác giả của Cô Bé Treo Mùng và Hình Như Là Tình Yêu. Về các nhạc sĩ lừng danh đã để lại những bức thư tình say đắm thì có Liszt, Schuman, và gần đây là chàng nhạc sĩ tài hoa Trịnh Công Sơn với ba trăm bức thư tình gửi về cánh vạc bay Dao Ánh của ông. Thư tình của Trịnh Công Sơn có lẽ gây nhiều xôn xao trong giới mộ điệu bởi vì một người như tôi rất ít khi nhận được chain e-mail bỗng dưng nhận được ba bốn cái e-mail của nhiều người gửi cùng một bài viết về thư tình của Trịnh Công Sơn mà họ cóp pi đâu đó trên mạng. Tôi cho rằng thư tình chỉ hay đối với người nhận thư chứ thư ông viết cho người khác thì có lẽ không thể hay hơn những bài tình ca của ông tự chúng đã là những bức thư tình tuyệt diệu rồi.

Thư tình, là biểu tượng của sự chia xa. Ở gần bên nhau chẳng ai buồn viết thư làm gì. Người ta để thì giờ mà hò hẹn đi chơi, để cầm tay nhau, hay bạo hơn nữa thì cầm chân nhau. Thư tình được viết khi người yêu đi chinh chiến phương xa. Nàng chinh phụ của Đặng Trần Côn đã mong thư chồng và mong cả bóng dáng người chinh phu hẹn hoài mà không thấy trở về Thư thường tới người không thấy tới. Bức rèm thưa lần trải bóng dương. Bóng dương mấy buổi xuyên ngang. Người sao mười hẹn chín thường đơn sai. Người ở ngoài biên cương cũng thương nhớ người vợ, người tình ở quê nhà. Nhật Trường đã thể hiện nỗi nhớ thương của người ngoài chiến trường bằng những câu hát rất thật thà nhưng đầy lãng mạn như: Thư của lính không xanh màu trời như mơ ước đâu em. Thư của lính không thơm nồng hương, không nét hoa đa tình. Thư của lính ba lô làm bàn nên nét chữ không ngaỵ Nhưng thư của lính ghi giữa rừng cây khi nhớ em thật đầy.

Còn tiếp

Thư tình chiếm một chỗ quan trọng trong văn học Việt Nam.  Giới yêu thơ hầu như ai cũng biết Tình Thứ Nhất của Xuân Diệu.

Anh chỉ có một tình yêu thứ nhất
Đem cho em kèm với một lá thư
Em không nhận là tình anh đã mất
Tình đã cho không lấy lại bao giờ

Ông tiếp tục than thở “thư thì mỏng như suốt đời mộng ảo.  Tình thì buồn như tất cả chia ly…” đây là sự thật trong thư tình, những người viết thư tình vì họ ở xa nhau.  Đôi khi sự xa cách do ngăn sông cách núi.  Đôi khi sự xa cách này là vực thẳm chia cách hai tâm hồn, có một người nhoài người bên triền núi cố gắng níu một bóng hình còn nằm ngoài tầm tay như những câu trong bài hát Phượng Hồng “là tờ thư nằm hoài trong vở, giữa giờ chơi mang đến lại mang về” và cuối cùng người viết lá thư tình suốt đời làm “gã khờ ngọng nghịu đứng làm thơ.”  Đây cũng là một chứng tích, nhà thơ và nhà văn là những người hay viết thư tình.

Thời đại bây giờ người ta không còn viết thư tình bằng tay và bút mực nữa.  Vì thế người đọc sẽ khó bắt được cái rung động của những câu thơ trong bài Lá Thư Ngày Trước của Vũ Hoàng Chương:

Màu mực tươi xanh ngát ý mong chờ
Tình hé nụ bừng thơm trong nếp giấy…

bây giờ với sự bành trướng của thư điện tử, người ta không còn cơ hội để vuốt lại nỗi buồn qua từng nếp gấp của trang thư.

Yêu một khắc để mang sầu trọn kiếp
Tình mười năm còn lại mấy tờ thư

Cố thi sĩ Vũ Hoàng Chương phải là người thích viết thư bởi vì ngày người yêu đi lấy chồng ông cũng viết thư:

Giờ đây phu trạm vừa đem
Lá thư anh gửi mừng em lấy chồng

Lá thư phấn đượm hương nồng
Kèm theo một bức khăn hồng anh cho

Để làm người nhận thư phải tái tê

Nhận thư ướm bức khăn hồng
Em buồn với cả tấm lòng anh ơi

Viết thư tình là một hành động bày tỏ yêu thương, bởi vì bạn hãy thử, nếu bạn không thật sự yêu thì bạn không thể viết thư tình hay.  Bạn sẽ không có những câu như

lá thư xưa màu mực úa phai rồi.
Duyên thăm thẳm ở phương trời đâu đó.

Nói gì đi nữa lá thư tình hay nhất là lá thư viết dành riêng cho mình.  Ở thời đại i meo này, người viết thư tình bằng tay và bút mực là một cổ vật vô giá sót lại từ hai ba thế kỷ trước xứng đáng được ngưỡng mộ lẫn yêu thương cho đến chết.

Nhà thơ Việt Nam bày tỏ tình yêu bằng thư tình thì các nhà văn Âu Mỹ cũng thế.  Cathy N. Davidson xuất bản một quyển sách rất dày có tên là “The Book of Love – Writers and Their Love Letters” (Ấn bản Tình Yêu – Nhà Văn và những lá thư tình của họ).

Cathy N. Davidson là giáo sư dạy văn chương của Đại học Duke.  Bà là tác giả hoặc là Nhà Biên Tập của khoảng 20 quyển sách.  Bà là cộng tác viên của các tạp chí như Ms. và Vogue.  Bà sống ở vùng nông thôn North Carolina.

Cathy Davidson bắt đầu bài giới thiệu quyển sách bằng cách nói về những lá thư của Edith Wharton (45 tuổi) viết cho Fullerton, người tình trẻ hơn bà 21 tuổi.  Tình yêu của Edith là tình yêu một chiều.  Cuối cuộc tình Fullerton bỏ đi không từ giã, chẳng giải thích lý do, cũng không hồi đáp thư của bà.  Thư của bà đầy nét ngậm ngùi và cũng hay như văn của bà. Tình yêu tan vỡ này là cảm hứng để Wharton viết nhiều tác phẩm nổi tiếng. Cũng có một số ít nhà văn, khi tình yêu tan rã họ viết tiểu thuyết có sắc thái tự truyện, bêu xấu nhau để trả thù. Nhà văn viết thư khi họ xa người yêu, nỗi nhớ biến thành chữ nghĩa.  Đôi khi họ tìm cách ở xa người yêu để được có cơ hội viết thư tình hay được đọc thư tình nhiều hơn.  Bà Davidson viết, “Ít nhất là cũng có một số nhà văn viết thư tình thật sự say mê chữ nghĩa, (Những say đắm cần phải có và nỗi tuyệt vọng trong tình yêu đánh dấu bằng sự thiếu vắng người yêu).” Bà cũng tự hỏi “tại sao rất nhiều nhà văn chọn yêu say đắm những người thật sự ở xa họ, xa cả không gian lẫn tâm hồn?”  Bởi vì khi bị từ chối tình yêu người ta có thể viết những lá thư tình say đắm.

Có nhà văn bị buộc tội là viết thư để dụ dỗ các cô gái trẻ đẹp yêu mình và phụ phàng người yêu trước.  Đó là trường hợp Joyce Maynard với J.D. Salinger, tác giả của Bắt Trẻ Đồng Xanh.  Mười bốn lá thư của Salinger gửi cho người yêu bé bỏng, trẻ hơn ông ba mươi lăm tuổi, đã được đem bán đấu giá 150 ngàn đô la.  Tôi rất mong được đọc những lá thư tình nhà văn này đã viết.  Có lẽ những lá thư này phải rất quyến rũ vì bà vợ đầu tiên của Salinger, Claire Douglas đã bỏ học bốn tháng trước khi tốt nghiệp đại học để kết hôn với ông, lớn hơn bà chừng 14 tuổi.

Sau khi đọc hằng ngàn lá thư bà Davidson nghi ngờ là “nhà văn cố ý chọn yêu người ở xa như một cách kết hợp đam mê và văn chương.  Thư tình dường như hoàn toàn thích hợp với những mâu thuẩn trong cuộc đời của nhà văn. Nhà văn thường cô độc lại nhận biết rất rõ tâm lý độc giả, là những người chiêm ngưỡng nhà văn. Nếu văn chương là lá thư gửi cho thế giới theo cách nói của Dickinson, thì một lá thư tình có thể là biểu tượng của một người theo đuổi cái nghề cần được yên tĩnh và cô đơn nhưng lại thèm muốn được trò chuyện.  Cũng như văn chương, thư tình là một tình yêu được ủy nhiệm cho người khác.”

Sau đây là phần trích dịch quyển The Book of Love của Kathy Davidson. Những dòng vắn tắt về tiểu sử tác giả là của NTHH.

Đối với Edith Wharton, tình yêu là bày tỏ.  Nó mở cánh cửa ngăn cơn thác lũ của chữ nghĩa.  Đang yêu nàng muốn viết thư kể tất cả mọi chuyện với Fullerton và muốn dùng chữ nghĩa biến Fullerton thành tất cả mọi thứ trong đời bà, như thể tình yêu của hai người cũng là một trong những tác phẩm của bà.  Trong tình yêu bà cũng giống như bao nhiêu người khác.  “Đối với các nhà văn chuyên nghiệp, thư tình hóa thân từ đam mê; lời văn được dùng để đo lường tình yêu.  Dường như nhà văn dùng thư tình để biến tình yêu thành một cái gì đó có thật.”  Thư tình được xem là cái phần nối liền của nghệ thuật viết văn. Nói đơn giản, văn chương không hiện hữu nếu không có ai cần bộc lộ quan điểm của họ về thế giới bằng chữ.

Trong thư tình, nhà văn có thể buông ra những câu văn bay bổng lên trời, bởi vì những câu văn ướt át và cháy bỏng có thể bị kiểm duyệt trong những bài văn bài báo bình thường và chắc chắn bị xóa bỏ hoàn toàn khi xuất bản.

Không những nhà văn viết thư nhiều hơn người thường, thư họ viết thường được lưu truyền bởi vì nhiều lý do; độc giả ái mộ, những người có liên hệ với xuất bản văn chương, con cái của nhà văn, ngay cả kẻ thù hay những người yêu cũ đã bị bỏ đều muốn để dành thư của nhà văn.  Mặc dù những lá thư thân mật cao độ thường được dấu kín, nhưng đôi khi, ngay cả những lá thư thầm kín cũng được đem in.

Có những lá thư tình được xếp hạng là thành quả lớn nhất của nhà văn, thường làm chúng ta nghĩ rằng, có một người nào đó thật đáng yêu làm người ta cảm hứng đến độ viết ra những lời thơ đẹp nhất. 

Đôi khi tôi tự hỏi cái nào quan trọng hơn, tình yêu hay lá thư? Có rất nhiều nhà văn nổi tiếng – trong đó có Kafka, Rilke, và Kleist – đã có những cuộc tình chỉ trong thư từ.  Đọc thư của họ tôi mất kiên nhẫn.  Không biết bao giờ thì các nhà văn này ngừng viết thư để bắt đầu yêu thật.  Trong quyển sách này đối với nhiều nhà văn, bị bắt buộc phải xa nhau vì thế họ thật sự đau khổ.  Tuy nhiên cũng có nhiều nhà văn khác, dường như cố giữ khoảng cách để có nhiều thư hơn. Trong trường hợp này, thư từ không phải là cách dẫn đến tình thân mà là để tránh sự gần gũi với người khác.

Văn sĩ không nhất thiết yêu nhiều hơn hay ít hơn mọi người.  Điểm đặc biệt khác người là họ viết về tình yêu này.  Có rất nhiều nhà văn đã dùng cuộc tình tan vỡ của họ làm cốt truyện.

Dĩ nhiên không phải tất cả các nhà văn đều dùng tình yêu tan vỡ làm cảm hứng để viết.  Nhiều người đã yêu rất sâu đậm và dùng thư để biểu lộ tình yêu này.  Samuel Clemens (Mark Twain) biết trước khi kết hôn ông muốn có một người vợ cũng là người “đồng hành.” Ông theo đuổi Olivia Langdon bền bỉ, tự biến mình thành một người có trách nhiệm với xã hội và là một người viết văn nhạy cảm mà bà ái mộ. Độc giả của quyển Những Cuộc Phiêu Lưu của Huckleberry Finn có thể ngạc nhiên bởi s
ự đam mê của đôi tình nhân (và văn phong cao cả của ông): “Bởi vì anh thật sự yêu em, Livy – như sương yêu hoa, như chim yêu nắng; như những giọt nước li ti yêu cơn gió nhẹ, như bà mẹ yêu con đầu lòng, như ký ức yêu những gương mặt cũ, như thủy triều yêu mặt trăng, như thiên thần yêu tâm hồn trong trắng.”

Những lá thư trong tuyển tập này là bằng chứng, thư tình xóa nhòa giới hạn sự biểu lộ “riêng tư” và “công cộng.”  Những lá thư này hấp dẫn ở chỗ là chúng giúp người đọc hiểu rõ cuộc đời của tác giả; thỏa mãn người đọc cũng như văn học, nhưng quan trọng nhất là chúng nói với tất cả độc giả, cho dù ban đầu chỉ dành cho một người.  Thư tình thỏa mãn nhu cầu được thú nhận, chứng giám, và biểu lộ những điều bình thường không được nói.  Cũng cái nhu cầu này ẩn chứa kỹ thuật viết văn. Nhà văn không những chỉ có cảm giác cao độ hay là bén nhạy về lãnh vực cảm giác (mặc dù sở hữu những tính chất này rất cần thiết).  Họ cũng bị thôi thúc (ngoại trừ những trường hợp hi hữu như Dickinson) muốn biểu lộ sự nhạy cảm này một cách công khai.  Viết tiểu thuyết hay làm thơ là một hình thức đặc biệt của sự biểu lộ tư tưởng, thân thiết mà cũng xa cách. Nó gần gũi ở chỗ đó là thân tình giữa nhà văn và độc giả rất đậm đà –như tình yêu.  Nó xa cách ở chỗ nhà văn ít khi gặp gỡ độc giả thật thụ, và khi họ gặp nhau thường thì cả đôi bên đều thất vọng.  Nhà văn không phải là những nhân vật chính mà độc giả nhận ra bóng dáng của họ trong những nhân vật này.

Với những lá thư tình, nhà văn biểu lộ tài viết của họ trước một khán giả thật sự (và thường khi yêu mến họ).  Độc giả là người yêu đặc biệt.  Có độc giả nào được nhà văn tán thưởng và yêu mến hơn là người yêu? Người ta cũng không thể tách rời tình yêu riêng tư trong văn chương phục vụ công chúng. Những nhà văn có bản sắc hoàn toàn khác biệt nhau như Robert Burns, Charles Baudelaire, Paul Laurence Dunbar, Lady Augusta Gregory, Carl Sandburg, Wallace Stevens, và Pablo Neruda đã đính kèm những bài thơ của họ vào những lá thư tình, nhấn mạnh cùng một lúc nguồn cảm hứng và sự sáng tạo.  Những nhà văn này công khai ghi lại cái quan hệ giữa đam mê (tình yêu) và sáng tạo (bài thơ), cách tình yêu gợi cảm hứng cho tác phẩm và sự nhung nhớ đã cản trở chuyện viết lách như thế nào.  Đối với họ, người yêu vừa là nàng thơ vừa là độc giả.  Khi thi sĩ xuất bản thư tình, độc giả thay thế cho người yêu; khi nhà thơ có dụng ý xuất bản những lá thư tình ngay từ lúc mới yêu nhau, người yêu thay thế cho độc giả.

Đối với một số nhà văn, thư tình có thể là một hành động văn chương tối hậu. Kỹ thuật văn chương dạy người ta cách quyến rũ bằng chữ, làm sao cho độc giả tán thành quan điểm của nhà văn về thế giới. Như Ros Chambers đã nhắc nhở, văn chương là một hình thức quyến rũ.  Như có một người yêu, đọc văn chương là một lạc thú được giữ kín, thực hiện một cách riêng tư và đòi hỏi thời gian.  Nó là một chỗ để ẩn náu hay là cuộc nổi loạn chống lại những đòi hỏi của cuộc sống bình thường.  Nhà văn biết điều này. Họ biết, tranh giành sự chú ý và cảm mến của độc giả là một việc khó khăn.  Đối với một vài nhà văn, thư tình là phương tiện toàn vẹn để trau dồi và thử thách tài quyến rũ bằng chữ. “Viết văn,” như Jean Cocteau đã nói, “là một hành động của yêu thương. Nếu không, nó chẳng có nghĩa lý gì ngoài những hàng chữ nghệch ngoạc.” Trong một lá thư tình văn chương, hành động yêu có thật; sự quyến rũ bằng một bài viết là văn chương hóa. Phần thưởng của sự sáng tác trở nên hiện thực có thể sờ nắm được.  Độc giả trở có thân thể.  Chữ nghĩa là thịt da.

Henry Miller (1891 – 1980) nhà văn kiêm họa sĩ Hoa Kỳ, nổi tiếng là người phá vỡ cấu trúc của văn học truyền thống, tiên phong trong việc phát triển một thể loại văn học mới bằng cách kết hợp văn học với tiểu sử, phê bình xã hội, suy ngẫm triết lý của cuộc đời, người theo chủ nghĩa siêu thực không liên kết với tổ chức nào, và chủ nghĩa tâm linh. Tác phẩm tiêu biểu của ông là Tropic of Cancer, Tropic of Capricorn, và Black Spring.  Ông cũng viết du hành ký, hồi ký, tiểu luận phân tích và phê bình văn học (Wikipedia).

Năm 1976, có một người nữ diễn viên vô danh có cái tên mà không ai có thể chứng mình được là của một người thật sự, tên là Brenda Venus viết thư cho Henry Miller, lúc ấy đã được tám mươi bốn tuổi, đang đau yếu.  Miller thời còn trẻ nổi tiếng là một người theo chủ nghĩa tự do luyến ái và tình dục và là người tiên phong trong địa hạt văn học miêu tả tình dục của đàn ông.  Venus bày tỏ nguyện vọng được gặp ông và gửi cho ông một số ảnh của nàng.  Miller, không bao giờ bỏ qua cơ hội được chia sẻ không gian và thời gian với người đẹp, trả lời rất hớn hở. Ông viết hai lá thư ngày 9 tháng 6 năm 1976, và được Venus đáp ứng với rất nhiều lá thư sau đó.  Đây là lúc bắt đầu của bốn ngàn trang thư qua lại cho đến khi Miller qua đời năm 1980.

Những lá thư của Miller to Brenda Venus cho thấy ông vẫn còn rất tươi trẻ sống động, nhất là trong lúc ấy sức khỏe của ông đang suy thoái trầm trọng.  Trong mối quan hệ này, ông đã lần lượt đóng những vai người cha, người thầy, người hướng dẫn, và căn bản là một ông già thích yêu.  Những vai trò này có lẽ vừa làm Venus thích thú vừa có vẻ vô hại với nàng, một người đang định hướng đi của mình trong một thế giới rất khắc nghiệt và khó thành công cho một ngôi sao điện ảnh nhỏ bé. Nàng nói trong một lá thư chúc mừng sinh nhật thứ tám mươi sáu của Miller, “anh đã dẫn em đi trên con đường đầy ắp tin tưởng và yêu thương, và em rất sung sướng theo anh.” Nàng đã hãnh diện đóng vai trò nàng thơ cuối cùng cho một trong những nhà văn khêu tình gợi dục nhất của Mỹ.  Riêng Miller, ông cảm thấy mình có được một tình yêu vô bờ bến và rất hàm ơn người đàn bà này.  Nếu không có nàng, ông có lẽ bị “bắt buộc nhận chìm những năm cuối cùng trong đời mình trong cơn lê mê của thuốc ngủ và cô đơn không người thăm viếng.”

Tháng Giêng 22, 1980

Henry mãi mãi của em ơi,
Anh dạy em nhiều ơi là nhiều.  Anh giúp em hiểu cuộc đời.  Anh toàn hảo gần như là một đóa hoa hồng.  Ý chí của anh, tinh thần của anh, những cái tốt của anh thật là đáng kinh ngạc.  Anh luôn làm em thảng thốt.  Anh ở cương vị đàn ông là một người đặc biệt nhất trong thế giới này.  Em có cảm tưởng tất cả những chuyện may mắn vui vẻ trong đời em có được là nhờ anh.  Anh thật sự chiếm một chỗ lớn và vững chắc trong tim em, trong óc em, trong linh hồn em. Một đóa hoa hồng không bao giờ tàn.  Một ánh sáng không bao giờ tắt.

Bây giờ, nhờ anh, em có thể để mọi chuyện diễn tiến theo cách của nó. Đây đúng là em đã leo lên một nấc thang cao hơn, phải không?

Nhờ anh, em sẽ chỉ sống với giây phút này, ngày hôm nay.  Em sẽ không lo lắng về ngày mai, em biết nó sẽ đến không mấy chốc.  Mỗi ngày là một ngày quí giá, đặc biệt là khi em được nhìn thấy anh, nắm tay anh và nhìn sâu vào mắt anh.

Tony và Val yêu anh rất nhiều.  Em nhìn Tony ngắm anh hôm qua và em có thể nhìn thấy lòng yêu thương mà Tony dành cho anh.  Em biết tình cảm của cha mẹ và con cái đôi khi không dễ bày tỏ, bởi vì luôn luôn ý kiến về thái độ của mỗi người khác nhau.  Tức cười là ở chỗ cái mà cha mẹ ghét nhất ở con cái thường là cái mà người ta ghét ở chính mình và ngược lại.  Tony sẽ về nhà mai chiều đây thôi, anh đã nói cho Tony biết là anh thương yêu cậu ấy chưa?  Đâu có gì khó khăn khi nói bố thương con, bố thương con, bố thương con.  Khi em bày tỏ lòng thương yêu với người thân em thấy sung sướng lắm.  Em không biết người khác có thấy thế không.

Từ khi ở Paris, em thấy lòng em có nhiều biến đổi mà em không thể giải thích, ngoại trừ là có thể nói rằng tất cả những năm tháng dường như kết tụ lại trong óc em. Mọi chuyện trở nên trong trẻo như pha lê.  Đặc biệt là cái quan trọng của sự hiện hữu, của mình là chính mình ở mức độ toàn vẹn nhất.

Anh mang đến cho em nụ cười, anh làm em chảy nước mắt, đấu tranh cho niềm tin của mình và không thắc mắc về những điều em không thay đổi được, chỉ chấp nhận chúng với bản chất như thế, nhất là với con người.

Em hy vọng bác sĩ sẽ tuyên bố là anh có sức khỏe khả quan. Và em mong anh sẽ ăn nhiều món súp thịt gà em nấu.  Em biết nếu anh ăn được anh sẽ thấy khỏe trong vòng vài ngày.  Em biết.

Lá thư này có lẽ dài quá đã làm anh mỏi mắt vì thế em xin ngừng.

Những bức tranh vẽ bằng màu nước của anh càng lúc càng đẹp hơn, em là người ái mộ nhất.

Tất cả tình yêu của em bây giờ và mãi mãi.

Lá thư của Henry Miller gửi Brenda Venus

Tháng 9 ngày 29, năm 1980

Và bây giờ, tôi, ông già 87 tuổi, yêu say mê điên cuồng một cô gái trẻ đã viết cho tôi những lá thư phi thường, người yêu tôi đến chết, giữ mạng sống cho tôi, và giữ tình yêu cho tôi (một tình yêu toàn vẹn lần đầu tiên), người viết cho tôi những lời thâm thúy và đầy tình cảm làm cho tôi vui sướng và ngây ngất như một gã thiếu niên.  Nhưng hơn thế nữa tôi mang ơn em, tôi may mắn lắm.  Tôi có xứng đáng nhận lãnh những lời khen tặng em chất chồng lên tôi không?  Em làm tôi tự hỏi tôi thật ra là một người như thế nào?  Tôi có thật sự biết tôi là ai và tôi là cái gì hay không?  Em bỏ tôi bơi lội trong bí ẩn, và vì thế tôi càng yêu em hơn. Tôi sẽ quì xuống và cầu nguyện cho em.  Tôi chúc phúc cho em với tất cả tư cách thần thánh bé mọn còn sót lại trong tôi.  Chúc em nhiều điều may mắn, Brenda yêu quí của tôi, và đừng bao giờ hối tiếc mối tình này trong cuộc đời em.  Cả hai chúng ta đều may mắn.  Chúng ta không thuộc về thế giới này.  Chúng ta là những vì sao và là cả vũ trụ ngoài kia.
Chúc em sống thật lâu nhé, Brenda Venus.
Xin chúa ban cho nàng niềm vui, thỏa nguyện và tình yêu vĩnh cữu!

Henry

Francis Scott Key Fitgerald (1896 – 1940) nhà văn nổi tiếng của Hoa Kỳ được xem là cây bút nổi bật nhất của Thời Đại Jazz (Jazz Age) và Thế Hệ Lạc Loài (The Lost Generation). Ông hoàn thành bốn truyện dài This Side of Paradise, The Beautiful and Damned, Tender is the Night, và nổi tiếng nhất là The Great Gatsby.

Zelda Sayre (1900 – 1948)

Câu chuyện của Scott và Zelda là một trong những câu chuyện quen thuộc nhất trong lịch sử văn chương Mỹ.  Chàng trẻ tuổi đẹp trai gốc Minnesota làm ngơ ngẩn những người xinh đẹp chàng gặp ở Princeton. Nàng xuất thân từ một gia đình cổ kính và thanh lịch ở miền Nam.  Họ gặp nhau ở một buổi khiêu vũ ở Montgomey, Alabama.  Ngày hôm ấy vào tháng Bảy năm 1918, chàng là một quân nhân đóng ở trại Sheridan gần đấy.  Nàng nghĩ chàng rất xinh đẹp trong bộ quân phục và chàng nghĩ nàng là người đẹp trong mơ của chàng.  Họ yêu nhau và Zelda bắt đầu ngập ngừng không muốn đính hôn. Tháng Sáu năm 1919, bất thình lình nàng tuyên bố hủy bỏ cuộc đính hôn, nhất định, là điều này cũng tốt cho chàng nếu hai người đừng kết hôn.  Nhưng rồi họ cũng kết hôn và linh cảm của nàng trở nên đúng đắn.  Hai người thật sự chà đạp nhau vì yêu quá độ và sống quá độ.

Ai là người có lỗi trong cuộc phá hủy cuộc đời của Fitzgeralds đã là đề tài của rất nhiều quyển tiểu sử trái ngược nhau. Ngay cả lá thư của Zelda viết từ lúc bắt đầu cuộc tình đã có dấu hiệu quan hệ này giả dối từ lúc ban đầu.  Có một cái gì đó vừa buồn bã vừa công kích trong lá thư này, như thể là Zelda đã thách thức Scott làm nàng đau đớn để cho nàng có thể chứng minh là nàng yêu chàng hơn là chàng yêu nàng.  Lá thư viết rất hay, chứng minh với cả hai người về nhiều điều khó khăn đã làm hỏng cuộc hôn nhân của hai người.  Lởi văn của nàng gợi cảm hứng cho chàng và đôi khi chàng trích cả những đoạn văn của nàng vào truyện của chàng. Nàng phóng đại và cáo buộc là chàng đạo văn của nàng trong tất cả tác phẩm của chàng.

Không thể chối cãi là cả hai đều tự phá hoại tài năng của mình, và người này trách cứ người kia. Chàng trách nàng đòi hỏi quá mức, không chung thủy, tra tấn chàng; và nàng trách chàng đã đòi hỏi quá mức, không chung thủy, và tra tấn nàng.  Cả hai xuất bản rất nhiều tiểu thuyết có khuynh hướng tự thuật cuộc đời mình.  Họ biểu lộ quan điểm về cuộc hôn nhân và cố gắng hết sức để giết chết chút tình yêu nào còn sót lại giữa hai người.

Scott chết vì bệnh tim năm 1940 lúc mới 44 tuổi, trong căn hộ của người yêu mới, Sheilah Graham.  Tám năm sau Zelda chết lúc bệnh viện bị cháy.  Bi kịch của cuộc hôn nhân của hai người làm người ta khó mà nhớ rằng đã có lần nàng viết cho chàng, “Anh đến – như mùa hạ, lúc mà em cần anh nhất.”  Họ đã có một thời gian tươi trẻ và đầy hứa hẹn với nhau. “Cái chết già thì rất đẹp – đẹp lắm,” Zelda viết mùa xuân năm 1919. “Chúng ta sẽ chết cùng lúc – Em biết thế.”

Mùa Xuân năm 1919 hay 1920

Em nhìn xuống đường rầy xe lửa thấy anh đang đến –từ không gian mù mịt và ẩm ướt, cái quần nhăn nhúm thân yêu của anh đang vội vã chạy đến với em – Không có anh, cưng nhất yêu quí nhất của em, em không thể nhìn thấy, nghe, cảm thấy, hay suy nghĩ – hay sống – Em yêu anh đến mức độ ấy và không bao giờ, trong suốt cuộc đời, sẽ cho phép chúng ta xa nhau một đêm nào nữa cả.  Nó giống như van xin được thương xót, từ cơn bão hay giết chết Cái Đẹp hay sống đến già, mà không có anh.  Em muốn được hôn anh – ở sau lưng nơi lông của anh bắt đầu và ngực của anh – Em yêu anh – và em không thể nói cho anh biết nó nhiều đến mức độ nào – chỉ nghĩ đến em sẽ chết mà anh không biết – Goofo, anh phải cố mà tưởng tượng em yêu nhiều đến mức độ nào – em thờ thẫn đến mức độ nào, khi anh đi rồi – Em không thể ghét những người đáng nguyền rủa chung quanh em – Không có người nào có quyền sống ngoại trừ hai đứa mình – và họ đang làm bẩn thế giới của chúng ta và em không thể ghét họ vì em thèm muốn anh quá – Đến Nhanh lên – Đến Nhanh lên với em – Em không thể nào sống thiếu anh nếu anh ghét em và người đầy những vết lở lói của người cùi – nếu anh bỏ trốn với một người đàn bà khác và bỏ đói em và đánh em – Em vẫn muốn có anh, Em biết-

Người yêu, Người yêu, Cưng –
Vợ của anh
Zelda

Nhà văn và nhà thơ thường thích viết.  Và giữa những lá thư tình họ thường kèm theo tác phẩm của họ thường là một bài thơ.  Đối với các nhà văn danh tiếng đôi khi thư của họ cũng được quí như là tác phẩm của họ bởi vì trong lá thư người ta bộc lộ những điều đôi khi lãng mạn và thầm kín hơn cả tác phẩm.  Những chi tiết gợi cảm có thể bị nhà xuất bản kiểm duyệt trước khi in. Tuy nhiên khi tôi đọc thư tình của các nhà văn thì tôi không thấy hay; có lẽ thư tình hay nhất là thư viết cho riêng mình.

Sara Haardt (1898 – 1935) sinh trưởng ở Montgomery, Montgomery County. Tuy tuổi đời ngắn ngủi, tác phẩm của bà gồm có một quyển truyện, một phim bản, khá nhiều tiểu luận và hơn 50 truyện ngắn. Truyện ngắn của bà thường bao gồm cái nhìn sâu sắc về cuộc sống và phong tục của miền Nam nước Mỹ đã ảnh hưởng như thế nào đến cuộc đời của phụ nữ cũng như các cô gái trẻ ở miền Nam Hoa Kỳ.  Truyện dài The Making of A Lady (1931) (Sự hình thành của một người phụ nữ ) thể hiện sức mạnh của xã hội kinh tế khống chế phụ nữ, và khả năng miêu tả tâm lý của những cô gái trẻ trong truyện ngắn Absolutely Perfect Toàn Hảo được giới văn chương chú ý đến độ bà được đề cử giải O’ Henry năm 1933.

Mencken (1880-1956) được xem là một trong những người ảnh hưởng sâu đậm đến văn học Hoa Kỳ phần đầu của thế kỷ 20. Nổi tiếng với tác phẩm The American Language, một bộ sách nghiên cứu nhiều tập nói về quá trình phát triển và biến đổi từ Anh ngữ trở thành ngôn ngữ của người Hoa Kỳ.  Là người theo chủ nghĩa tự do ông kịch liệt chống đối cuộc thế chiến thứ Nhất.  Ông có một số lượng tác phẩm không lồ về đủ thể loại và đề tài điểm sách, phê bình, âm nhạc, các chính trị gia, trí thức giả mạo, cả những thể loại động viên tinh thần cho người thất chí. Ông càng nổi tiếng hơn về những bài chống đối chỉ trích sự ngu dốt, thiếu hòa đồng, giả mạo và giả dối, các nhà tôn giáo cực đoan quá khích, phản khoa học hay mê tín dị đoan.

Wikipedia nêu khoảng hơn 30 quyển sách của Mencken.

Ít người nhớ rằng H.L. Menken, một nhà báo nhà văn có tính tình gay gắt và miệng lưỡi độc địa, là người có vợ. Mặc dù ông có nhiều bạn là phụ nữ và ông giúp đỡ rất nhiều nhà văn tài giỏi khác (nam cũng như nữ), người ta thường cho rằng ông rất ghét đàn bà.  Ông đã từng định nghĩa “tình yêu là một ảo tưởng mà mỗi người đàn bà nhìn thấy một cách khác nhau.”  Tuy nhiên khi diễn thuyết ở đại học Goucher, ông gặp Sarah Haardt, một giáo viên kiêm văn sĩ 24 tuổi ăn nói lưu loát, và trẻ hơn ông mười tám tuổi, ông bị hớp hồn ngay lập tức.  Tài viết văn của cô chinh phục ông, nhưng ông khuyên cô không nên kết hôn với ông, bởi vì ông tin rằng hôn nhân sẽ cản trở người phụ nữ không thể phát huy toàn vẹn tài năng.  Sarah vừa xinh đẹp lại thông minh, đồng ý. Cô cho rằng bất cứ người phụ nữ nào từ bỏ sự nghiệp vì hôn nhân là hy sinh mù quáng về sau sẽ hối tiếc.  Trải qua nhiều năm, họ sống riêng và tiếp tục sự nghiệp của họ, nhưng họ viết thư cho nhau hầu như mỗi ngày.  Thư của họ cho thấy đời sống tri thức cũng như tình cảm của hai người rất nồng nàn đậm đà. Thư của Mencken có vẻ kín đáo.  Ông không phải là người phơi trải đam mê trên trang giấy.  Tuy thế khi Sarah, ăn nói lưu loát, dễ thổ lộ, có một ngày nào đó đã không viết thư, Mencken thúc giục cô viết nhiều hơn và thường xuyên hơn.  Sau bảy năm và bảy trăm lá thư, đôi tình nhân vượt qua những trắc trở về triết lý sống cũng như quan niệm về hôn nhân để đến với nhau.  Tất cả mọi người mọi nguồn tin đều nói: đó là một cuộc hôn nhân hạnh phúc phi thường.

March 4^th, 1925

Baltimore, Maryland

Sara yêu mến,

Tin mừng cho em, thật mà.  Đó là, tôi bị bệnh cúm. Cái chứng bệnh này tràn lan khắp nơi và trở thành bệnh dịch. Tôi lẩn trốn nó bằng cách vi phạm điều luật XVIII.  Những tờ báo y khoa hiện giờ đăng rất nhiều về cái nạn nấc nghẹn mà tôi bị từ ba tháng trước.  Hiện tượng này rất đáng tò mò và thật tức cười, nấc nghẹn liên tiếp ba ngày và đầu tôi ngứa ngáy dễ sợ.  Tạo hóa có rất nhiều trò trớ trêu và tôi thích cái lối đùa cợt như thế.

Tôi làm thinh, chẳng lên tiếng về chuyện Mercury.  Nathan ngu ngốc vướng vào chuyện ấy, nên ông ta đang bị xấu hổ mà tôi chẳng giúp gì được. Lời tuyên bố của tôi sẽ được in trong số báo tháng Bảy, ba dòng.  Chúng tôi vẫn chưa thỏa thuận với nhau.  Có lẽ sẽ có nhiều chuyện bát nháo xào xáo.  Knopf, xui xẻo thay, chỉ là một người vô tình bị vướng vào chuyện này, và không nên để ông ta bị thiệt thòi.

Về chuyện của Borglum, tôi thông cảm với nhóm học trò của Jeff Davis.  Về mặt tiền bạc, Borglum tham lam như heo, điều nay không ai cãi chối. Trong chiến tranh, hắn ta làm giàu nhờ những hợp đồng ma.

Hai mươi bảy.  Em chỉ mới bắt đầu lớn.  Phụ nữ đẹp nhất, duyên dáng nhất sau khi ba mươi, đặc biệt là một phụ nữ tóc nâu đậm.  Em sẽ rất đẹp khi tóc em bắt đầu phai màu.  Còn tôi, bắt đầu có cảm giác, ở tuổi 44 tuổi rưỡi, những người chuyên tẩn liệm người chết bắt đầu để mắt đến tôi.  Khi em đến tuổi này thì tôi sẽ được 62.  Chuyện này đáng suy ngẫm một chút.

Bài viết về người phụ nữ miền Nam là một bài hay.  Có lẽ, nên đánh bóng một chút, chẳng hại gì, nhưng tôi nghĩ vẫn có thể được tiền nhuận bút nếu cứ để yên như thế.  Thử gửi nó cho các tạp chí mà tôi đã nói cho em biết trong lá thư trước.  Các tờ tạp chí ấy trả nhuận bút khá cao.  Nếu họ không mua nó, gửi lại cho tôi để tôi đọc lại lần nữa.  Tôi nghĩ, thay đổi một vài chỗ tôi có thể dùng nó được.  Nhưng chúng tôi vẫn trả nhuận bút thấp hơn tở Century, Harper’s, vân vân. Cuối năm thứ nhất chúng tôi dư ra 2,200 đô la nhưng biên tập viên vẫn không được trả tiền.  Tồi thật.

Isaac Goldberg đề nghị viết một quyển sách về tôi có cả minh họa. Mặc dù ông ta biết về tôi nhiều hơn Coolidge, tôi vẫn phải tìm kiếm thêm tài liệu về tôi.  Công việc này té ra lại khó khăn hơn tôi tưởng. Tôi bỏ ra nguyên hai ngày để cố tìm kiếm và sắp xếp lịch sử của những người trong họ Mencken.  Sau khi làm chuyện này xong rồi tôi phải lục lại tất cả những bài báo tôi viết từ khi bắt đầu, và tuyển chọn chúng. Và tôi phải nhớ lại những chi tiết trong đời sống tâm hồn và tôn giáo của tôi – như tôi đã theo Công giáo như thế nào, thí dụ thế. Nếu tôi có thì giờ rộng rãi thì chuyện này sẽ rất thú vị, nhưng tôi lại không có thì giờ.  Goldberg sẽ tổ chức một buổi trình diễn nhưng ông ta không viết thành sách. Công việc ấy để dành cho em.  Tựa đề: “Một nhà ái quốc người Mỹ.” Tôi cho phép em được xuất bản 10 năm sau khi tôi lìa bỏ cuộc hí trường.

Bạn Sary ơi, tôi nhớ em muốn điên.  Tôi đã, dời chỗ ăn từ Marconi qua chỗ của Max ở đường Park.  Nếu em ở gần tôi thì tôi có thể bị em mắng cho vì tìm cách “bóp cổ” em.  Tôi đang tập dượt chuyện này với cái cổ của những bà béo phì.  Khi nào tôi gặp lại em tôi sẽ chỉ cho em biết vài kiểu bóp cổ.  Vì thế phải cẩn thận.

Ich kuss die Hand!

Của em

HLM