Tag: dịch

Ít người nghĩ công việc dịch có thể nguy hiểm đến tính mạng. Nếu có, thì chỉ có thể xảy ra từ hồi xa xưa. Có thật như vậy không?

Vừa dứt loạt phim Harry Potter, tôi lừng khừng lưỡng lự muốn đọc loạt truyện này, vì đã biết cốt truyện qua bộ phim, tôi hơi ngán những quyển sách dày. Và thú thật, sau này tôi chỉ thích đọc non-fiction. Rồi tình cờ tôi biết được có một nhà văn Mỹ, George R. R. Martin, nổi cáu khi mất giải thưởng (Nebula hay Hugo gì đó, dành cho thể loại fantasy và science fiction) vào tay Rowling. Rồi thêm một tình cờ tôi nhìn thấy bộ phim A Game of Thrones, dựa vào bộ truyện của tác giả này. Quyển sách của ông tôi nhìn thấy được bán rẻ, và có khi cho không ở Free Library, đôi ba lần. Tôi không mua, không nhặt, vì nghĩ là mình khó mà đọc cho xong những cuốn sách dày như thế.

A Game of Thrones cũng như The Hunger Games chiếm ngự giới mê phim kể cả phim dành cho truyền hình cả chục năm nay. Tôi cũng có một đôi lần xem The Hunger Games nhưng không thấy bị mê hoặc. Tôi lại không thoát khỏi sự hấp dẫn của A Game of Thrones. Tôi lần lượt xem bộ phim từ năm thứ nhất đến năm thứ tư. Có một vài khía cạnh tôi không thích thí dụ như cảnh giết chóc ghê rợn máu me và những cảnh tình dục quá trắng trợn và quá nhiều. Tuy nhiên tôi bị thu hút hoàn toàn, thậm chí có thể nói là bị mê hoặc, bởi plot (dàn dựng những âm mưu trong truyện), subplot (dàn dựng nhỏ hơn bên trong phạm vi của plot), và counterplot (dàn dựng âm mưu phản lại những âm mưu trong plot), chẳng biết dịch thế nào cho đúng, nói một cách khác và đơn giản hơn, đó là cốt truyện với những chi tiết âm mưu và phản pháo lắt léo được khai mở công phu và khéo léo. Tôi cũng hoàn toàn khâm phục tác giả đã cấu tạo những nhân vật rất độc đáo, khai thác nhiều khía cạnh tình cảm phức tạp trong cuộc đời, với những câu đối thoại thật thông minh. Thảo nào bộ truyện này là best seller và được dựng thành phim.

Lúc sau này, tôi có một sự ngưỡng mộ đặc biệt dành cho phim. Tôi thường xem phim trước khi chọn quyển sách để đọc, luôn nhớ rằng sách và phim tuy có cùng cốt truyện nhưng cách thể hiện rất khác nhau. Đến đây tôi chợt nhận ra rằng tôi đã đi quá xa cái đề tài tôi muốn viết cho blog này. Đó là sự nguy hiểm của công việc dịch. Đôi khi dịch đúng cũng chết mà dịch sai cũng chết.

Trong đoạn phim Walk of Punishment, Third Season, Disc 2, Chapter 5 và 6 của bộ phim A Game of Thrones, Daenerys, mẹ của ba con rồng, đến viếng một bộ lạc trong sa mạc mà chúa tể của bộ lạc này là chủ của đám dân nô lệ. Daenerys qua đoạn phim trước đã giải phóng một bộ lạc nô lệ khác họ tự nguyện làm dân và quân của nàng. Lần này, Daenerys đòi mua tất cả số nô lệ trong bộ lạc này con số lên đến 8000 người. Vị chúa bộ lạc này là một người thô lổ dùng toàn những lời thóa mạ Daenerys. Hai người nói chuyện với nhau qua một nữ thông dịch viên. Ở cuối đoạn phim này, thông dịch viên nói tên cô là Missandei. Vị chúa bộ lạc tên là Greizhen. Daenerys với đoàn tùy tùng và dân quân mới thu phục là một đoàn quân rách rưới và đói khát. Khi nàng nằng nặc đòi mua tất cả 8000 nô lệ, Greizhen nói:

– She wants to buy them all. (Missandei)
– She can’t afford them. The slut thinks she can flash her tits, and makes us give her whatever she wants. (Greizhen)
. . .
– The slut cannot pay for all of this. (Greizhen)
– Master Kraznys says you cannot afford this. (Misandei)
Dịch: Slut là tiếng tục ám chỉ một người lang chạ, tạm dịch là con đĩ.
– Bà ấy đòi mua tất cả (8000 quân nô lệ).
– Ả không có khả năng để trả. Con đĩ này cứ tưởng là nhá cái bộ vú ra là có thể sai khiến chúng ta mang cho ả tất cả mọi thứ ả muốn.
. . .
– Con đĩ này không thể nào trả tiền mua cho tất cả đám nô lệ này.
– Ông chủ (người Kraznys) nói là bà không đủ khả năng để mua.
Hai bên trả giá qua lại, Greizhen nói là tài sản của Daenerys, kể cả chiếc thuyền nàng mới thu phục từ bộ lạc trước chỉ mua được cho nàng 100 người lính Unsullied.
– Her ship will buy her 100 Unsullied, no more. (Greizhen)
– Your ship will buy you 100 Unsullied. (Missandei)
– And this because I like the curve of her ass. (Greizhen)
– Because Master Kraznys is generous. (Missandei)
Dịch:
– Chiếc thuyền của cô ả chỉ đáng giá 100 người lính Unsullied.
– Chiếc thuyền của bà có thể mua được 100 người lính Unsullied.
– Và đó là nhờ ta thích cái đường cong nét lượn của cái mông của ả.
– Bởi vì ông chủ là người hào phóng.
Bạn đọc chú ý là khi dịch lại lời ông chủ, Missandei đã tự động dịch khác đi, không dùng những chữ nhục mạ tục tằn, nhưng vẫn giữ được ý chính của người chủ. Greizhen thóa mạ cả những người Dothraki bộ hạ mới thu phục của Daenerys.

– Her Dothraki smell of shit. (Greizhen)
– The Dothraki you have with you. (Missandei)
– But may be useful as pig feed. (Greizhen)
– The Dothraki you have are not worth what they cost to feed… (interpretor)
Dịch là:
– Đám Dothraki thúi như cứt.
– Người Dothraki đi với bà.
– Có thể được dùng làm thức ăn nuôi heo.
– Người Dothraki đi với bà giá trị không bằng tiền dùng để nuôi…
Lúc này, may mắn là tiếng ồn của người chung quanh làm át đi lời dịch của Missandei. Sau khi mặc cả, Daenerys có thể mua tất cả 8000 lính Unsullied bằng một con rồng lớn nhất trong ba con rồng của nàng. Nàng cũng đòi mua luôn Missandei vì nhờ có Missandei mà cuộc mua bán mặc cả được dễ dàng. Sau khi Missandei thuộc về Daenerys, hai người trò chuyện với nhau:

– You belong to me now. It is your duty to tell me the truth.
– Yes, Your Grace. Lying is a great offense. Many of those on the Walk of Punishment were taken there for less.
– I offered water to a slave dying on the Walk of Punishment. Do you know what he said to me? “Let me die.”
– There are no masters in the grave, Your Grace.
Dịch:
– Mi đã thuộc về ta. Bổn phận của mi là phải nói thật với ta.
– Vâng, thưa Ngài. Nói dối là tội rất lớn. Nhiều người (bị đóng đinh treo trên cây thập tự) trên đoạn Đường Trừng Phạt lỗi của họ còn nhẹ hơn tội nói dối.
– Ta mang nước cho một nô lệ đang hấp hối trên Đường Trừng Phạt. Mi có biết hắn nói gì với ta không? “Hãy để cho tôi chết.”
– Trong mộ thì không có ông chủ nữa. Thưa Ngài.
Ở đây, Missandei có thể không chú ý, Daenerys thố lộ là nàng có thể nghe và hiểu được tiếng Valyr. Sau khi thu được đoàn quân Unsullied, những người được huấn luyện thuần thục, không sợ chết, tuyệt đối trung thành với chủ. Daenerys dùng tiếng Valyr một cách thuần thục để điều động đoàn quân. Valyr là tiếng mẹ đẻ của Daenerys, ít người biết điều này vì nàng bị lưu lạc sau khi cha nàng bị giết chết và vương quốc của nàng bị rơi vào tay người khác. Để trả thù sự nhục mạ của Greizhen, nàng cho con rồng phà lửa đốt cháy Greizhen.

Missandei là một thông dịch viên tài giỏi và khôn khéo. Ở trường hợp của nàng, dịch sai ý của Greizhen thì sẽ chết, vì hắn ta là một người thô lổ và độc tài. Nếu dịch cho sát với ý của Greizhen thì sẽ làm Daenerys phật ý và có thể nàng sẽ thóa mạ trở lại và nếu nàng dịch những lời chửi bới này thì sẽ bị Greizhen giết. Khi làm thông dịch viên của cuộc mua bán này, Missandei không biết được khả năng ngôn ngữ của hai người đang mua bán với nhau đến mức độ nào. Missandei cũng không thể nào biết trước là nàng sẽ thuộc về quyền sở hữu của Daenerys, người chủ mới. Mọi sự thất kính, hay sai lầm của nàng, đều có thể khiến nàng bị chết trong tay của hai người. Missandei không dịch sai, cũng không hoàn toàn thật hay sát với ý người nói. Đôi khi nàng dùng chữ nhẹ đi, đôi khi bỏ lửng nhân lúc ồn ào. Tóm lại, nàng vẫn “Tell the truth, but tell it slant” (Emily Dickinson).

Đừng tưởng công việc dịch không nguy hiểm đến chết người. Số thông dịch viên Iraq bị giết rất nhiều vì dân và cả quân Iraq thường đổ lỗi cho người thông dịch nếu kết quả không được như ý họ muốn.